Srpska pravoslavna crkva je institucija od suštinskog značaja za naš narod. Mi nemamo nijednu drugu instituciju koja baštini takvu istoriju, tradiciju i pamćenje. Istorija naše crkve čini veliki deo istorije srpske državnosti, duhovnosti i kulture.
Crkva je, štaviše, kroz istoriju bila i važnija za opstanak naroda od države jer je i u vremenima bezdržavlja čuvala sećanje na državnost i osnove identiteta. Značaj ove činjenice oživljava i danas kada se nastavljaju procesi dezintegracije srpskih prostora, kojima se u ovome trenutku ne nazire kraj. SPC je, podsetimo se, poslednja pansrpska institucija koja objedinjava sve oblasti i prostore na kojima živi naš narod.
Može biti da je upravo to razlog što je crkva godinama izložena svakovrsnim pritiscima: počev od razaranja hramova, pljački, progona sveštenika, otimanja eparhija, do stalnog medijskog bičevanja koje povremeno prelazi u linč. Odnedavno, međutim, sve više u javnost probijaju sukobi unutar same crkve. Razumljivo je da u ovako teškim i konfuznim vremenima i crkva kao odraz stanja naroda ne može da izbegne razilaženja u pogledu orijentacije, pitanja odnosa sa vlastima u novouspostavljenim državama, odnosa prema različitim inicijativama sa Zapada itd.
Pripadam, čini mi se, najvećem delu pastve koji ni na kakav način nije uključen u te sukobe, i koji se pre svega moli da se sačuva jedinstvo i integritet crkve u sadašnjem obliku. Neki poslednji potezi proizvode, međutim, veliku zabrinutost kod vernika.
Počnimo sa slučajem vladike Artemija. Nakon svega može se reći da najveći broj nas nije ubeđen u ispravnost tvrdnje da je vladika ne samo smenjen već de fakto i proteran sa Kosmeta zbog navodnih finansijskih malverzacija. Dobro je poznato da su kompletni uslovi poslovanja u ovoj zemlji, a posebno na Kosmetu, daleko od zaista uređenih i regularnih. Slični problemi mogu se naći u mnogim eparhijama, a opet niko ne traži odgovornost drugih. Dakle, problematično uklanjanje vladike Artemija pre deluje kao politički obračun u kome se uklanja (politički) nekooperativni episkop.
U vezi sa ovim je i neobično reagovanje mitropolita Amfilohija i umirovljenog episkopa Atanasija koji su se pismom obratili rektoru kragujevačkog univerziteta tražeći da se univerzitet ogradi od delovanja asistenata Čvorovića i Spasojevićke koji su sastavili knjigu „Istina o slučaju vladike Artemija”. Ovaj neobičan potez kojim se naučnim radnicima ugrožava sloboda rada postaje posebno zanimljiv kada se ustanovi sledeće: na primer na Filozofskom fakultetu u Beogradu deluje niz ultralevih profesora koji o našoj crkvi pišu i govore sve najgore, i koliko mi je poznato niko se od crkvenih velikodostojnika nije obratio beogradskom rektoru, dok je u ovom slučaju problematičan postao rad dvoje mladih naučnika pripadnika crkve. Ne verujem da je za našu crkvu dobro ako njenom vrhu smeta delovanje pravoslavnih intelektualaca, a odgovara pisanje raznih „verskih analitičara” koji traže reformu crkve identičnu zahtevima LDP-a.
U nekim ovdašnjim „medijima” inače mesecima se vodi sramna kampanja protiv nekoliko episkopa, uz stalno pozivanje na izvore iz patrijaršije ili Sinoda.
Takođe, sve su prisutniji glasovi da se u vrhovima crkve razmatra mogućnost da se Srpskoj pravoslavnoj crkvi promeni ime. Do nas je stigla ideja da se ona pretvori u pravoslavnu crkvu srpskih i primorskih zemalja. Ovo bi po mom dubokom ubeđenju bilo otvaranje puta za njeno konačno cepanje. Time bi se odustalo od toga da su sve zemlje u kojima SPC deluje i srpske zemlje. Pretpostavljam da bi Crna Gora time postala primorska, dakle ne više i srpska zemlja.
Bojim se da bi ovo zapravo otvorilo mogućnost da se polako u novoformiranim državama od delova SPC formiraju nove pravoslavne crkve tih zemalja koje bi izgubile srpsku odliku. Tako bismo u BiH dobili pravoslavnu crkvu BiH, u Hrvatskoj se već osniva Hrvatska pravoslavna crkva na tragovima Pavelića, a sve su glasniji zahtevi da se na Kosmetu naši sveti hramovi i konačno otuđe iz temelja srpskog identiteta tako što bi se formirala pravoslavna crkva Kosova. Treba se podsetiti da Svetozar Marović godinama najavljuje da rešenje crkvenog pitanja u Crnoj Gori vidi u tome da se od četiri eparhije SPC formira pravoslavna crkva Crne Gore.
Ovakve ideje očigledno idu u pravcu onoga što zapadni centri moći vide kao okvire rekonfiguracije ovdašnjih prostora, a što izgleda podržavaju i sprovode i naši političari. Tako ćemo vrlo brzo da stignemo i do posebne pravoslavne crkve Vojvodine.
Bojim se da su sve ovo indicije da vrh naše crkve posle smrti patrijarha Pavla kreće u određenom pravcu koji će mu doneti bolje odnose sa državnom politikom i sa Zapadom, ali i mnogo gore sa narodom. Mislim da ogromna većina vernika ne pristaje da nam se crkva deli, i ne smatra da papa treba ovde da dođe pre nego što klekne u Jasenovcu.
Preosveštene vladike bolje od svih nas znaju da u pravoslavlju nema crkve bez naroda.
