Jedna od prvih stvari koje profesori književnosti govore učenicima jeste ta da literarna dela shvataju i tumače kao fikciju, kao jednu umetničku konstrukciju različitih jezičkih nivoa, a ne kao puko preslikavanje stvarnosti ili još gore – kao stvarnost samu. Oprezno se prilazi i odnosima između piščeve biografije i njegovog književnog dela.

To što se konstantno u poslednjih nekoliko decenija povampiruje u krugovima takozvanih bošnjačkih književnih tumača, a podrazumeva odnos prema literarnom svetu dela Ive Andrića i Njegoša kao prema stvarnosti, u kojoj su, navodno, ovi pisci junake muslimanske vere satanizovali i time prouzrokovali potonje međunacionalnu mržnju i genocid, ne zaslužuje prelaznu ocenu.

Posle nedavnog predstavljanja knjige sarajevskog inženjera elektrotehnike, bosansko-hercegovačkog ministra energetike iz 90-ih godina i člana Kraljevske akademije Jordana Rusmira Mathmutćehajića „Andrićevstvo: Protiv etike sjećanja” u Mostaru, kada su pored autora govorili i Nerin Dizdar i Sanjin Kordić, region je obišla vest da je Andrić tom prilikom nazvan rasistom koji je negativno prikazivao muslimane i da je čak upoređen i s Hitlerom. Ubrzo su učesnici razgovora demantovali sve kao netačno navođenje njihovih reči.

Kordić je u našem listu objavio demanti u kojem je objasnio da ni njegovo izlaganje niti ovaj razgovor u celini nisu sadržavali nikakvo optuživanje ni Andrića kao pisca niti njegovog književnog dela, već da je to, naprotiv, bila ozbiljna naučno argumentovana rasprava o pitanjima političko-ideološke upotrebe i zloupotrebe književnosti, što su odavno prihvaćena pitanja savremene nauke o književnosti i kulturi, a da knjiga Mahmutćehajića ni u kom slučaju nije knjiga mržnje prema Andriću ili bilo kome drugom.

Dizdar je, pored ostalog, kako je rekao, ne sporeći Andrićevu estetičnost, podsetio na doktorat našeg nobelovca i zaključak njegovog mentora da „poricanje svakog za kulturu pospešujućeg uticaja islama i Turaka neće ostati bez prigovora”.

Profesor dr. Miloš Đorđević, autor „Nove knjige o Andriću”, kaže za naš list da je i prosečno obrazovanom čitaocu jasno šta rade Mahmutćehajić i antiandrićolozi.

– On svodi analizu Andrićevog dela pod odrednicu andrićevstvo, verovatno kao velikosrpstvo, i polazi od estetike genocida i antimuslimanstva kao etičke i umetničke suštine Andrićevog dela. Izmišlja estetizaciju antibosanstva i politizaciju estetike i gradi analizu kroz prizmu teologije, na ideji da Andrićeva umetnička i humanistička vizija „isključuje ljude turskog principa iz njihove ljudskosti, bez obzira na rasu kojoj mogu pripadati i ime koje nose”. To je suprotno nalazima svih proučavalaca Andrićevog dela, koji su zaključili da su piščeva vizija i slika sveta nastajale na temeljima humanističke ideje i idejama najvećih svetskih pisaca i filozofa – zaključuje Đorđević.

Miljenko Jergović je, povodom novih i „učitanih” objašnjenja umetničkih dela Njegoša, Andrića i Ćopića, primetio da se u okviru te demonizacije pisaca „komšijskog mentaliteta” očekuje da ako pisac ubije junaka svoje priče za to treba da odgovara kao da je ubio živog čoveka.

Pisac i novinar Ivan Lovrenović primetio je da je „dominantni diskurs o bosanskoj istoriji kod Bošnjaka otklizio u suprotni ekstrem, u nekritičko idealizovanje osmanske prošlosti, u tumačenje osmanskog osvajanja Bosne i unošenja islama kao istorijskog i maltene eshatološkog spasa. U tom tumačenju se potpuno gubi istorijsko-politički momenat okupacije i uništenja srednjovekovne bosanske države i civilizacije, a u opisu prilika i odnosa kroz vekove osmanske vlasti sistematski se izbegava ili minimizira činjenica obespravljenosti nemuslimanskog stanovništva...”

Opširna studija profesora Beogradskog univerziteta Dušana Glišovića „Ivo Andrić, Kraljevina Jugoslavija i Treći rajh 1939–1941” (Službeni glasnik), objavljena pre nekoliko godina, pored ostalog govori i o tome da je Andrićeva doktorska disertacija „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine”, predata Filozofskom fakultetu u Gracu 1924. godine u maju, kao naučni rad potekla od iste građe kao i književna dela pisca o Travniku i Višegradu. Profesor Glišović navodi centralnu temu Andrićeve disertacije: da je osvajanjem Carigrada evropskom čovečanstvu naneta rana, a da je malo zemalja koje su udar teže podnele od Bosne. Međutim, Glišović ističe i činjenicu da je Andrić voleo tu i takvu Bosnu, da je želeo njenu slobodu i samostalnost i da je za Bosnu ostao zauvek vezan.

– Tako je iz Rima 1921. godine pisao da „nema ništa bez naše zemlje; a ja niti mogu da živim s njom, niti bez nje” – našeg nobelovca citira autor, uz napomenu da je Andrić likove Turaka i bosanskih muslimana „senčio do najfinijih nijansi, lišavajući ih pritom istorijske konotacije, čime je dokazana izrazita čovečnost ovoga dela, dok pripadnost neprijateljskoj veri nije prepreka za pokazivanje opšteljudskih obeležja”.