Prvi decembar 1918, datum kada je stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, čini okosnicu izložbe „Dan vredan veka” i na njoj je predstavljen putem specifične instalacije. Reč je o reprodukciji slike Ivana Tišova „Proglašenje Kraljevine SHS” sa popisanim imenima 33 ličnosti koje su na njoj identifikovane, pri čemu fotografiju svake osobe prati i biografija, a sve je moguće u umanjenom formatu poneti i kući.
Odgovorom na pitanje zašto se na postavci u Palati Srbija, u obilju eksponata iz čak 50 institucija i privatnih kolekcija, ne nalazi i originalno delo započinje priča o ulju na platnu koje ne samo što beleži višestruko bitan istorijski trenutak već i samo ima zanimljivu istoriju. Donekle misterioznu.
Za početak, bitno je reći da je slika monumentalnih dimenzija 230 sa 492 cm, nastala 1926, kaširana na zid nekadašnjeg zdanja Skupštine Srbije u Ulici Kralja Milana i da je zbog toga fizički bilo nemoguće preneti je u, za ovu priliku, odabran izložbeni prostor na Novom Beogradu. Već sledeći podatak – da se pouzdano ne zna ko je i kada umetniku naručio da uradi baš ovo delo – uvodi nas u onaj interesantniji deo njene prošlosti o kojem nam detaljnije govori Marija Vasiljević, kustos Muzeja Jugoslavije.
– Na slici je predstavljen trenutak obraćanja predstavnika Narodnog vijeća regentu Aleksandru, odnosno njegov odgovor kojim je proklamovao ujedinjenje u Kući Krsmanovića na Terazijama. U Arhivu Jugoslavije i Arhivu Srbije nismo pronašli dokumente koji bi svedočili o narudžbini slike i kontekstu njenog nastanka, iako postoji opravdana pretpostavka, s obzirom na temu i monumentalnost kompozicije, da je lično kralj Aleksandar Karađorđević naručilac – objašnjava naša sagovornica i dodaje da se njihova istraživanja tu neće zaustaviti, a da je zanimljivo i to da prilikom rada na izložbi ona i njene kolege nisu naišli ni na reprezentativne fotografije samog čina ujedinjenja, što je neobično s obzirom na veličinu događaja kao i tadašnji razvoj fotografije. Pored onih koji su, uprkos tome, prepoznati, utvrđeno je i da se na slici nalaze čak i pojedinci koje nisu prisustvovali ovom događaju.
Delu, koje je slikar potpisao i na ćirilici i na latinici, u istoj skupštinskoj prostoriji – sali namenjenoj novinarima – društvo pravi još jedan njegov rad pod nazivom „Doček Kralja Aleksandra”. Ali, ni jedna ni druga slika nisu mogle da budu viđene gotovo šest decenija, tačnije od 1948. pa do 2005. Jer, bile su zazidane.
– Posle Drugog svetskog rata zgrada nekadašnjeg Ministarstva inostranih dela Kraljevine Jugoslavije, u današnjoj Ulici Kralja Milana, spojena je 1948. sa novom zgradom Parlamenta Srbije. Obe slike potom su sakrivene gipsanim zidom. Kompozicije se svakako nisu tematikom uklapale u posleratni zvaničan istorijski narativ i kulturu sećanja. Kolege iz Narodnog muzeja restaurirale su sliku „Proglašenje Kraljevine SHS” od aprila do decembra 2005. i ona je otkrivena 1. decembra iste godine. Prema pisanjima tadašnjih medija, inicijator uklanjanja zida bio je tadašnji predsednik republičke skupštine Predrag Marković, dok se za postojanje dela saznalo od Đorđa Stankovića koji je bio posvećen istraživanju života Nikole Pašića – zaključuje kustoskinja.
Oba pomenuta dela, koja se uklapaju u opus Ivana Tišova iz dvadesetih godina istorijske tematike kao i alegorijskih slika velikih formata koje slave nastanak nove države, kao i njenog vladara, nisu jedina koja se nalaze u Srbiji. Slika „Delegacija Kraljevine SHS na Mirovnoj konferenciji u Parizu” iz 1922. takođe je sada izložena na postavci posvećenoj ujedinjenju, pripada fondu Narodnog muzeja u Beogradu, a inače se fizički nalazi ispred ulaza u prostoriju u kojoj su „Proglašenje” i „Doček”. U našoj najstarijoj muzejskoj instituciji čuva se i „Alegorija stvaranja Jugoslavije” istog autora iz 1922.
Ko je Ivan Tišov
Ivan Tišov je rođen u Viškovcima kod Đakova 1870. Umetničko obrazovanje stiče u Osijeku, Zagrebu i Beču, da bi se kasnije dodatno usavršavao u Parizu. Od 1914. do smrti u 58. godini bio je profesor na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu. Njegovi najistaknutiji radovi jesu zidne kompozicije u Zgradi Odjela za bogoštovlje i nastavu Kraljevske zemaljske vlade u Zagrebu, Sveučilišnoj knjižnici u Zagrebu, foajeu Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu kao i uljane i fresko slike za sakralne objekte.
