Od troipogodišnje okupacije nacista glavni grad Srbije i nekadašnje Jugoslavije oslobođen je na današnji dan pre 76 godina. Uvod u oslobođenje bile su višednevne borbe koje su se u mnogim delova grada vodile od polovine oktobra te 1944. godine. Glavnu ulogu u sukobima sa okupatorom imali su vojnici Narodnooslobodilačke vojske i sovjetske Crvene armije koji su 14. oktobra zauzeli položaje od desne obale Save pa sve do podavalskih sela. Taj dan ostaće upamćen i po značajnom otporu nacista i sila Osovine. Na Slaviji se pucalo sa svih strana. Tu su se sreli delovi jedinica jugoslovenske i sovjetske vojske, posle čega je počeo prodor ka centru.

Žestoka borba vođena je kod Narodne skupštine. Vojnici Crvene armije koji su poginuli u borbama kod Narodnog pozorišta sahranjeni su pored spomenika knezu Mihailu, ali je obeležje, podignuto na tom mestu njima u čast, uklonjeno posle raskola Jugoslavije sa Informbiroom. Borbe su vođene i kod Palate „Albanija”. U dnu ovog oblakodera nalazio se bunker u koji su se u toku savezničkog bombardovanja sklanjali oficiri Rajha. U odlučujućim borbama oslobodioci su neutralisali Nemce. Čin pobede, kako je zabeleženo, simbolično je obeležio Miladin Petrović postavljanjem zastave Jugoslavije na vrh „Albanije”. 

Dani oslobađanja Beograda, razumljivo, odneli su mnoge živote. U borbama oktobra 1944. poginulo je oko 3.000 naših boraca i gotovo 1.000 crvenoarmejaca, a ranjeno više od 4.000 vojnika.

Na Groblju oslobodiocima Beograda sahranjeno je više od 2.000 njih. Pre podizanja ovog obeležja 20. oktobra 1954, njihovi grobovi bili su raštrkani po celom Beogradu – od Avale do Kalemegdana, na potesu na kome su borbe i vođene. Prethodnih decenija u čast ovih boraca imenovane su i pojedine beogradske ulice i škole.

Pre nekoliko godina, povodom obeležavanja sedam decenija od oslobođenja glavnog grada, „Politika” je objavila izvode iz dnevnika civila Dragomira Leka, direktora i vlasnika Prometne banke u međuratno doba. U ovom dnevniku opisano je više borbi i akcija – rušenje Pančevačkog mosta, sukobi na obalama Dunava, skrivanje civila u podrumu pivare „Bajloni”, okršaj okupatora i oslobodilaca grada u Skadarskoj...

Sećanje na dane u kojima je Beograd oslobađan od okupatora obeležavano je decenijama, ali je potom utihnulo. Kako je tradicija proslavljanja ovog datuma godinama bila prekinuta, mnogi, pre svega mladi, nisu ni znali zašto je 20. oktobar bitan datum u istoriji Beograda. To je pre nekoliko godina potvrdila i anketa koju je sproveo naš list.

Obeležavanje ovog datuma ponovo je počelo pre nekoliko godina i to u vidu gradske manifestacije čiji sastavni deo su izložbe, predstave, performansi... Jedna od njenih celina postao je i defile, odnosno memorijalni marš na čijoj trasi su uglavnom tačke na kojima su se vodile ključne borbe u toku oslobođenja ili na kojima se nalaze spomenici posvećeni nastradalim vojnicima.

Obeležavanje Dana oslobođenja Beograda 1944. godine, ali i 1. novembra, dana kada je 1918. naš glavni grad oslobođen u Prvom svetskom ratu, odlukom Skupštine grada zvanično je svrstano u stalne manifestacije prestonice pod nazivom „Dani slobode”. Zbog pandemije virusa korona ovogodišnji program manifestacije je redukovan.

Prvi put posle 76 godina – parastos za 28 crvenoarmejaca

Za 28 crvenoarmejaca koji su dali život za oslobođenje Beograda juče je, prvi put posle 76 godina, služen parastos u Vaznesenjskoj crkvi. Jučerašnje molitveno sećanje posvećeno je vojnicima ubijenim u toku borbi za oslobođenje Beograda u Drugom svetskom ratu, u paljbi koju su otvorili nemački vojnici iz bunkera prekoputa ulazne kapije u portu crkve u Ulici admirala Geprata. Parastos je, kako prenosi Tanjug, održan na inicijativu grada, a služili su ga starešina Vaznesenjske crkve jerej Arsenije Arsenijević i starešina Podvorja Ruske pravoslavne crkve u Beogradu protojerej-stavrofor Vitalij Tarasjev.

Služenju su, između ostalih, prisustvovali ministar Nenad Popović, ambasador Rusije u Srbiji Aleksandar Bocan-Harčenko i zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić. Kako je istakao drugi čovek prestonice, grad je ovim želeo da obeleži „događaj u kojem je na jednom mestu brojčano najviše stradalo crvenoarmejaca prilikom borbi za slobodnu prestonicu Srbije.”

Te 1944. godine tela 28 crvenoarmejaca, ukazao je Vesić, bila su položena u porti Vaznesenjske crkve i tog dana su sveštenici održali parastos, ali od tada, kako je dodao, nikada više taj događaj nije pomenut. Ambasador Ruske Federacije izrazio je zahvalnost predsedniku Srbije i rukovodstvu naše zemlje i grada što gaje sećanje i tradiciju na zajedničku borbu Rusije i Srbije i sećanje na preminule crvenoarmejce.

– Uvek smo bili na pravoj strani istorije i to nas obavezuje da gajimo slobodarske tradicije, da gajimo sećanje na preminule koji su nam dali mogućnost da živimo u miru. Ovo Srbiju i Rusiju obavezuje i da gradimo naše partnerstvo, saradnju i da i dalje budemo na pravoj strani istorije – ukazao je Bocan-Harčenko.