Među prošlogodišnjim zaštićenim biserima prirode, skrivena u bespuću planine Deli Jovan, našla se i prerast na reci Zamna.

Kamene „kapije”, takozvane prerasti, izuzetno su retke i uglavnom predstavljaju ostatke pećine, nakon što se njene tavanice uruše, pod uticajem reke ponornice na poroznom kraškom tlu. Upravo ti prirodni rariteti kriju se u tajnovitim šumama istočne Srbije. Među njima i najviši kameni lukovi u Evropi u kanjonu reke Vratne, ali, kako mnogi tvrde, i najlepši na reci Zamna – Rajski prerast.

Javnosti skoro nepoznat kanjon Zamne i pećinski tunel bez „tavanice” kroz koji protiče reka Zamna bio je i ostao prava „poslastica” za ljubitelje prirode i stručnjake. Prva naučna istraživanja i objašnjenja vezana za prerasti Vratne i Zamne dao je 1895. godine Jovan Cvijić.

Godine 1957. država je zaštitila kanjon Zamne. U junu 2020. doneta je nova Uredba o proglašenju Spomenka prirode „Tunelska pećina Prerast u kanjonu Zemne” kojom je stavljeno van snage prethodno Rešenje.

Ovaj speleološki objekat tipa tunelske pećine svrstan je u prvu kategoriju – zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja, na osnovu autentičnosti, reprezentativnosti, pejzažne atraktivnosti i očuvanosti dobra, stoji u Studiji zaštite koju je uradio Zavod za zaštitu prirode Srbije.

Prostor koji je stavljen pod zaštitu (39 hektara i 50 ari), u ataru je Plavna i Štubika, a poveren je na upravljanje Turističkoj organizaciji opštine Negotin.

Zamna izvire u podnožju Deli Jovana, na svom toku od pedesetak kilometara uliva se u Dunav kod Mihajlovca. Vlasi ovu reku nazivaju Zemna. Voda s prerasta se uzima za magijske rituale. Tekuća, planinska voda, ima oslobađajuća svojstva ako prelazi preko „devet kamenova”, a ona koja prolazi ispod prerasta smatra se simbolički čistom. Po vlaškom verovanju, kamena kapija ispod koje teče voda prestavlja mesto gde duše direktno ulaze u raj, pa otuda i sam naziv Rajski prerast.

Prerasti su vekovima bili stecište mističnih i magijskih rituala zato što su ušuškani i sakriveni. „Njihova moćna pojava, lepota, ali pre svega izuzetno snažna energija izvor su natprirodnih verovanja koja sežu od isceliteljskih moći, borbe dobra i zla, pa sve do demona iz drugih dimenzija”, smatraju etnolozi.

U Studiji zaštite navodi se da je Spomenik prirode tunelska rečna pećina sa stalnim rečnim tokom. Nastala je podzemnim rečnim usecanjem Zamne, što je u odmakloj fazi evolucije omogućilo nastanak procesa obrušavanja, čime su u pećini otvorena dva otvora u tavanici (vigledi). Pećina predstavlja jedinstven pećinski kanal dužine 155 metara, koji na ulazu ima visinu od 18 metara i širinu 10 metara, dok izlazni otvor pećine, u čijem podu je rečno korito Zamne, ima visinu 10 i širinu 14 metara. Zbog dve velike vigledi, udaljene jedna od druge oko 70 metara, pećina je celom dužinom pod dnevnom svetlošću. Istini za volju pećinski kanal između prerasti još nema karakter krečnjačkog luka koji je karakterističan za prerasti:

„U današnjem stadijumu morfološke evolucije, pećina na reci Zamni još ne predstavlja pravu prerast, ali je na putu da to postane. Može se zaključiti da je velika tunelska pećina Prerast na reci Zamni jedinstveni oblik podzemne kraške morfologije istočne Srbije, klasičan primer početne faze stvaranja prerasti urušavanjem tavanice rečne pećine,” navode stručnjaci Zavoda.

U blizini Rajskog prerasta, raskošne kamene kompozicije koja se nadvila nad ušćem reke Zamne i Medveđe, dve su prelepe pećine: Dudićeva i Cvetkova. Do njih vodi, od sela Plavna, izuzetno dobro obeležena pešačka staza, duga oko šest kilometara, za koju je, kako nam rekoše, zaslužna ekipa negotinskog planinarskog društva „Deli Jovan”. Ukoliko želite da doživite ovu bajkovitu avanturu, morate biti spremni da gazite kroz vodu, poručuju planinari.

Inače, prirodni mostovi po nekom nepisanom pravilu, leže skriveni, neobeleženi na kartama. Na putevima koji vode ka njima nema putokaza, tako da ih može videti samo ko je to čvrsto odlučio. To je putovanje kroz lavirint drevnih zagonetki, ujedno i štit od najezde turista.