Prikupljanje, čuvanje  knjiga i nalaženje  najlakšeg puta do čitalaca posao je kojim se dugo bave i u Zrenjaninu. Misiju Gradske kasine i Srpske čitaonice iz 19. veka nastavlja ovdašnja Narodna biblioteka. Na tom tragu je i nedavno objavljivanje „Kataloga starih knjiga” koji je štampala ova kuća. Stare i retke knjige su nezaobilazni deo istorijskog i kulturnog nasleđa jednog naroda i čine osnovu za izučavanje duhovnog i materijalnog života i stvaralaštva, pa zbog toga zrenjaninski bibliotekari skreću pažnju na ovaj važan kulturni doprinos.

Pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i informisanja, Gradska narodna biblioteka „Žarko Zrenjanin“  je realizovala „Projekat zaštite stare i retke knjige“ koji je započet još 2016. godine. U saradnji sa Bibliotekom Matice srpske kompletna zbirka je podvrgnuta procesu restauracije i konzervacije. U celom ovom poslu Nataša Stoiljkovski i Predrag Jeremić objavili su i Katalog starih knjiga i  upriličili Izložbu starih knjiga i rukopisa kako bi široj javnosti predstavili  vredno kulturno nasleđe koje zrenjaninska Biblioteka u svom fondu ima.

Nataša Stoiljkovski i Predrag Jeremić nastajanje zbirke starih i retkih  knjiga u Gradskoj narodnoj biblioteci povezuju sa istorijom biblioteka, čitaonica i štamparstva u gradu Zrenjaninu, odnosno Velikom Bečkereku i Petrovgradu, kako se grad nazivao u različitim istorijskim epohama. Mada je prvi popis raritetnih izdanja i starih  knjiga obavljen još 1953. godine, rad na formiranju zbirke vezuje se za ime Dušice Cvejić (1926–2007), magistra bibliotekarskih nauka i bibliotekara savetnika. Smatra se da je ona prva formirala poseban fond stare i retke knjige u okviru novoosnovanog Naučno–zavičajnog odeljenja 1967. godine. Ona je sačinila i prvi lisni katalog starih i retkih knjiga koji su kasnije najčešće pominjali potonji istraživači.

Značajan istorijski momenat za grad Zrenjanin, tada Veliki Bečkerek, bila je administrativna reforma Habzburške monarhije krajem 18. veka, u kojoj on postaje centar Torontalske županije, čije su se granice u dobroj meri podudarale sa današnjim granicama srpskog dela Banata. To će stvoriti uslove za napredak grada i na polju kulture, koji će se očitovati i kroz osnivanje Kasine – građanske čitaonice (1837), prve knjižare u gradu (1843), prve gimnazije sa bibliotekom (1846) i konačno, prve štamparije (1847). Nju je pokrenuo Ferdinand Paul Plajc iz Regenzburga. Vremenom je ova štamparija izrasla u pravu izdavačku kuću, a pored prvih gradskih novina koje će se štampati u njoj, već 1857. izlazi   „Srbsko-narodni velikobečkerečki kalendar za godinu 1858.” Gradska narodna biblioteka „Žarko Zrenjanin“ nastaje gotovo odmah po oslobođenju grada u Drugom svetskom ratu (2. oktobra 1944). Već u novembru 1944. formirana je jedinstvena ustanova u istoj zgradi – „Gradska biblioteka i muzej“.

Inicijalni fond Gradske biblioteke i čitaonice brojao je oko 10.000 knjiga koje su preuzete iz raznih predratnih ustanova: bivše Gradske biblioteke, knjige koje su pripadale upravi Torontalsko tamiške županije, Kasini, Srpskoj čitaonici, gimnaziji, trgovačkoj akademiji, zanatlijskom udruženju, Jadranskoj straži... Postojala je i Sabirnica knjiga i muzejskih predmeta koja je ustanovljena po oslobođenju grada i bila aktivna sve do kraja 1947. godine. Na širem području grada i okolnih sela plenjene su privatne biblioteke raznih lica, a naročito od onih koja su smatrana saradnicima nemačkog okupatora, kao i njihovih kulturnih i privrednih ustanova.

Najstarija knjiga koju Biblioteka poseduje, a predstavljena je u Katalogu, štampana je u Ulmu 1543. godine. To je Hronika svetske istorije Sebastiana Franka, najpoznatije i životno delo ovog nemačkog istoričara i teologa. Radi se o jednoj reformatskoj, preciznije anabaptističkoj, varijanti svetske istorije nastaloj na tradiciji srednjovekovnih hronika Autori su, zbog značaja i vrednosti ove knjige, odlučili da je uvrste u katalog kao jedinu publikaciju na stranom jeziku, budući da su sve ostale srpske knjige. Srpske knjige kreću se u hronološkom okviru od 1801. do 1867. godine. Najstarija knjiga u zbirci Biblioteke je „Aristid i Natalija“ Atanasija Stojkovića štampana u Budimu 1801. godine. To je prvi roman u novijoj srpskoj književnosti i reprezentativno delo sentimentalizma. U zbirci se izdvajaju i dela Dositeja Obradovića: „Život i priključenija“ (Beograd 1833), „Pisma“ (Beograd 1833), „Etika i filosofija moralna“ (Kragujevac 1834), „Sobranije“ (Beograd 1835), „Mezimac“ (Beograd 1836), „Hristoitija“ (Beograd 1836), „Prvenac“ (Beograd 1836). Većina knjiga su originalna dela srpskih pisaca, a manji broj su srpski prevodi. Sve opisane knjige spadaju u kulturna dobra od velikog značaja. Poseban izazov u proučavanju starih knjiga, ističu autori, bio je napor da se iščitaju svi zapisi, margine, posvete i potpisi unutar pojedinih knjiga. Ti zapisi su svedočanstva koja čine identitet publikacija, a pomoću njih se može pratiti kretanje knjiga, kao i podaci o njihovim vlasnicima.