„Politika” je u decembru prošle godine objavila da je jedna ugledna evropska kulturna institucija sačinila listu 12 najugroženijih kulturno-istorijskih spomenika Evrope, među kojima je i naš manastir Visoki Dečani. U sastavljanju ove liste rukovodili su se, kako se navodi, kulturno-istorijskim vrednostima i značajem tih spomenika, stepenom ugroženosti i potrebom da se oni zaštite. Za Dečane se navodi da je to jedan od najistaknutijih primera kulturno-istorijske celine i jedan od najočuvanijih srednjovekovnih spomenika. Uvršćen je na listu svetske baštine, a više od 20 godina nalazi se pod stalnom zaštitom snaga NATO-a na Kosovu i Metohiji.

Normalno je da nam ovako visoke ocene o našoj svetinji prijaju, ali ta „kulturna” Evropa nikako decidno da kaže najpre deo naše kulturne baštine na Kosovu i Metohiji u  vlasništvu Srpske pravoslavne crkve, pa tek onda deo svetske kulturne baštine.

Ovo je povod da se podsetimo na neke osnovne podatke o ovoj našoj  svetinji. Manastir je posvećen Vaznesenju Gospodnjem, a građen je u vremenu od 1327. do 1335. godine kao mauzolej srpskog kralja Stefana Uroša Trećeg. Za njegovu gradnju dovedeni su najbolji majstori iz Primorja, a posle njuh i vrhunski slikari, takođe iz Primorja. Kad je to završeno, u živopisnoj klisuri reke Bistrice zablistao je hram raskošne i neprolazne lepote. Ktitor manastira, nažalost, nije dočekao da vidi svoje zaveštanje, jer mu je 1331. godine život prekinut nasilnom smrću.

Šta Visoke Dečane čini jedinstvenim kulturnim i sakralnim spomenikom ne samo kod nas nego i znatno šire? Prvo, manastirsko zdanje, bogato ukrašeno dekorativnom plastikom i obloženo višebojnim mermernim pločama predstavlja monumentalno arhitektonsko delo i najviši je izraz srpskog crkvenog graditeljstva.

Drugo, živopis dečanske crkve koji se sastoji od preko hiljadu kompozicija sa više hiljada likova, predstavlja najveću očuvanu galeriju srpskog srednjovekovnog freskoslikarstva, a i dan-danas izaziva divljenje gledalaca.

Treće, manastirska riznica koja sadrži crkvene predmete, delove nameštaja, bogate zbirke ikona i fond starih knjiga i rukopisa spada među najznačajnije manastirske riznice kod nas.

Četvrto, u manastiru se čuvaju, kao najveća relikvija, mošti Svetog Stefana Uroša Trećeg koje su, prema predanjima, svojom čudotvornom moći sačuvale manastir od brojnih iskušenja kroz koja je prolazio  u svojoj dugoj istoriji.

U pomenutom tekstu u  „Politici” ne navodi se šta, odnosno ko ugrožava ove kulturne spomenike Evrope. Što se tiče Dečana, tu dileme nema. Od početka turske vladavine na ovim prostorima, manastir su ugrožavale turske pljačkaške bande, a nešto kasnije divlja arbanaška plemena čiji su pripadnici su nakon islamizacije postali povlašćeni društveni sloj u turskom feudalnom poretku i glavno oruđe osmanlijske politike u nasilju nad srpskim življem.

Arbanaški teror, manjeg ili većeg intenziteta, traje već vekovima, a vrhunac je dostigao krajem prošlog i početkom ovog stoleća kada je, uz pomoć NATO agresora, sa Kosova i Metohije proteran najveći deo srpskog stanovništva. U nekontrolisanoj i patološkoj mržnji nastoje da izbrišu svaki vidljivi trag srpske kulture i srpskog postojanja na Kosovu i Metohiji. Spaljeni su i oštećeni brojni srpski manastiri i crkve, opljačkana imovina, uništena srpska groblja.

I danas jedinu i najveću opasnost za opstanak srpskog naroda i njegovih kulturnih spomenika i imovine predstavljaju vlasti samoproglašene lažne kosovske države i arbanaške terorističke grupe.

Istorijska je odgovornost države Srbije i Srpske pravoslavne crkve da se Visoki Dečani i drugi srpski manastiri i spomenici na Kosovu i Metohiji sačuvaju kao neotuđivi deo srpske kulturne baštine u neprikosnovenom vlasništvu Srpske pravoslavne crkve.

Kao veliki poštovalac manastira Visoki Dečani završiću ovaj tekst stihovima koji su posvećeni jednoj drugoj lepoti, ali se u punoj meri mogu odnositi na ovaj veličanstveni hram. „I čudim se suncu kako može zaći/ kad lepote ove nigde neće naći”.

Dragoljub Lj. Buturović,
Beograd