Nedaleko od Vlasinskog jezera nalazi se lepo planinsko mestašce Crna Trava, sedište jedne od najmanjih i najnerazvijenih opština u Srbiji, sa oko hiljadu i po stanovnika. Posebno je poznata po svojim pečalbarima širom bivše Jugoslavije. Bili su to građevinari–neimari, a nekada davno zvali su ih i dunđeri. Sama reč pečalba podrazumeva muku, tugu i odlazak u tuđinu za zaradom. Žitelji tog mesta bili su primorani na takav život jer je to bio jedini način da prehrane porodicu.
U vreme Turaka išli su iz nužde u pečalbu. Dunđerski majstori su gradili džamije i kuće u okolini Niša i Vranja. Posle oslobođenja od Turaka put ih je odveo u Bugarsku, a u Beogradu su se prvi Crnotravci pojavili 1820. godine. Posle Drugog svetskog rata crnotravski zidari gradili su velike objekte u Beogradu i drugim gradovima širom zemlje.
Posle odlaska supruga u pečalbu, žena je ostajala sama sa nejakom decom i iznemoglim starcima, pa je tako ona bila stub kuće. Obavljala je sve kućne poslove, ali i one u polju i oko stoke. Život Crnotravki je bio težak i surov, ali pun ljubavi prema porodici i sa pogledom u daljinu i mislima gde je njen pečalbar i kad će doći.
U znak zahvalnosti, Crnotravci su 4. jula 1983. godine podigli spomenik ženi, rad subotičkog vajara Save Halugina, isklesan u prirodnoj veličini, sa natpisom „Crnotravki, majci-borcu pregaocu”.
Jovan Popović,
Beograd
