Trajan istorijski značaj Beogradske operacije

Beogradska operacija, pobeda nad germanskim osvajačima i domaćim kvislinzima koju ovih dana proslavljamo, ima trajan istorijski značaj, jer je označila kraj zavojevača i konačno ujedinjenje oslobođenih jugoslovenskih naroda u avnojevsku Jugoslaviju. U njoj će Beograd dobiti još veći značaj, ne samo kao glavni grad Srbije, već nadasve Jugoslavije, i izrašće u centar balkanskih, evropskih i svetskih zbivanja, posebno u svetu nesvrstanih.

Uloga Beograda u NOR-u bila je ogromna.

Posle sloma glavnih strategijskih ofanziva nemačko-italijanskog fašizma u Africi i kod Staljingrada, tokom 1942. i 1943. godine, antifašistička koalicija (SSSR, Velika Britanija, SAD, Francuska i NOP Jugoslavije) prešla je u strategijsku ofanzivu.

Na istočnom frontu, od Severnog do Crnog mora, odlučno je nastupala Crvena armija, dok su zapadni saveznici u leto 1943. izvršili uspešnu invaziju na Italiju iz Afrike, što je dovelo do njene kapitulacije 9. septembra 1943. godine.

U proleće 1944. NOV je izborio i preuzeo strategijsku inicijativu na jugoslovenskom ratištu i neće je ispuštati iz ruku sve do oslobođenja Jugoslavije 9. maja 1945. godine.

Tokom leta 1944, uporedo s otvaranjem drugog fronta u Normandiji (6. juna) i odlučnim nadiranjem Crvene armije s Istoka, pred kojom će kapitulirati Rumunija i Bugarska, Tito i Vrhovni štab pripremali su konačno oslobođenje istočnih delova Jugoslavije – Srbije i Beograda.

U tom cilju, Tito je najpre imao uspešne susrete i dogovore s Čerčilom u Italiji, a potom i sa Staljinom u Moskvi, gde je usaglasio ulazak i dejstva Crvene armije kroz severoistočne delove Jugoslavije, s Beogradom kao glavnim centrom zajedničkih dejstava.

Uporedo s tim, na Jugoslovenskom ratištu Vrhovni štab je postepeno pregrupisavao glavne snage NOV i POJ za konačno oslobođenje Srbije i Beograda, uz istovremeno odbacivanje nemačke grupe armija „E” da se iz Grčke ne izvlače moravskim i jadranskim pravcem, već preko besputnog Sandžaka i Bosne.

„Tajm“ je objavio naslovnu stranu sa Titom 9. oktobra 1944. godine 

Time su stvarani i povoljni uslovi za pomoć i sadejstvo s britanskim snagama duž Jadranske obale i za istorijski susret s Crvenom armijom, čije se izbijanje na Dunav, kod Kladova, očekivalo tokom septembra.

Tako je Titovoj Narodnooslobodilačkoj vojsci pripala istorijska čast da se svojim borbenim dejstvima i rasporedom spoji s Crvenom armijom na desnom, Dunavskom krilu i britanskom armijom na levom, Jadranskom krilu. Tako je samostalnim Jugoslovenskim frontom povezala istočni i zapadni front s juga, oko „hitlerovske evropske tvrđave”.

U skladu s tim zamislima, Tito je u bici za Srbiju prvo pristupio razmeštaju ključnih komandnih kadrova i grupisanju snaga s čitavog jugoslovenskog prostora ka Srbiji, da zajedno sa snagama Glavnog štaba Srbije i u sadejstvu s Crvenom armijom oslobodi Srbiju i Beograd.

U tom cilju, najpre je komandanta Prvog proleterskog korpusa generala Koču Popovića uputio za komandanta Glavnog štaba Srbije; zatim je Operativnu grupu divizija Vrhovnog štaba (2, 5, i 17), pod komandom generala Peka Dapčevića, usmerio preko Ibra ka Kopaoniku; potom je 1. proleterski korpus iz Sandžaka, pod komandom pukovnika Mijalka Todorovića, usmerio ka Užicu i 12. vojvođanski korpus, pod komandom generala Danila Lekića, iz Istočne Bosne usmerio da forsira Drinu i dejstvuje ka Valjevu i Šapcu.

U ovoj operaciji obezbeđena je jedinstvena podrška i sadejstvo NOV i POJ s Crvenom armijom i snagama zapadnih saveznika, što je bilo od bitnog značaja za uspešno izvođenje, najpre Beogradske, a zatim i završnih operacija.

U ovim operacijama kolaboracionistička politika Draže Mihailovića i njegovog četništva doživela je neminovan i konačan krah jer su Titova i Dražina politika imale potpuno različite ciljeve.

Pred Beogradsku operaciju, kralj Petar Drugi Karađorđević, pod Čerčilovim pritiskom i željom „da se od Monarhije spasi bilo šta”, naredio je Draži Mihailoviću da se stavi pod „Titovu komandu”, što je Draža odbio i bio razrešen svih dužnosti u Jugoslovenskoj kraljevskoj vladi.

Podsećam na one koji bi želeli i koji nameću da se uz oslobođenje Beograda, Srbije i Jugoslavije nigde ne pominje Tito i njegovo vreme, kao da ih nije ni bilo. Takvi pokušavaju nemoguće, pošto su Tito i njegovo vreme bili i biće, na njihovu veliku žalost, neporecivo ugrađeni u istoriju Jugoslavije i sveta. Bilo bi logično da se za ovaj sedamdeseti jubilej očekuje da Beograd na najvišem nivou, najzad, prekine bojkotovanje Tita i njegovog doba, polaganjem venca u Kući cveća svom glavnom oslobodiocu i prvom počasnom građaninu Beograda Josipu Brozu Titu, maršalu Jugoslavije, i tako započne obnovu civilizovanog odnosa prema Titu i njegovoj slavnoj epohi.

* General-pukovnik JNA u penziji