Ura za ORA

To su naših ruku dela, poručuju stari akcijaši današnjim naraštajima, koji često nisu ni svesni da je mnogo toga što danas koriste izgrađeno požrtvovanjem i pregalaštvom Titovih omladinaca i omladinki. Kao i radne akcije, pleni svojom veličinom i knjiga o njima, rad dr Slobodana Ristanovića, koja upravo i nosi naziv: „To su naših ruku dela”. U njoj su na jednom mestu sabrane uspomene i dokumentovani materijali, fotografije i svedočenja sa svih Omladinskih radnih akcija (ORA) u bivšoj Jugoslaviji.

Danas, 1. aprila, obeležava se njihov dan. Za one koji ne znaju: to je više od stotinu saveznih radnih akcija na velikim objektima i oko 20.000 lokalnih gradilišta. Teška nekoliko kilograma, ova značajna monografija u sebi krije najveću tajnu SFRJ – kako je država uspela da opstane i razvija se u posleratnim uslovima. Više od hiljadu stranica istorijske građe svedoči da ratna razaranja i siromaštvo mogu da budu pobeđeni radom i entuzijazmom, da je moguće sustići i one najrazvijenije.

Omladinske akcije započete su još 1941. godine, najpre kroz prikupljanje oružja i municije za predstojeće bitke, a zatim odeće i obuće za borce. U ratnim godinama, omladinci su se isticali i u poljskim radovima, pripremi ogreva za zimu, žetvom kukuruza i jesenjih plodova, često i pod puščanom i mitraljeskom vatrom. U ratnim danima, formirana je i Prva omladinska udarna poljoprivredna brigada, koja je tokom tri meseca, radeći danju i noću, u Bosanskoj Krajini požnjela i prenela na oslobođenu teritoriju čak 120 vagona žita i isto toliko voća i povrća.

Došla je 1945. godina i prva posleratna akcija na Crnom vrhu kod Bora, gde je 1.630 omladinaca, od januara do marta, radeći na temperaturama od minus 30 stepeni, nasekla i železnicom otpremila više od 10.000 kubika ogrevnog drveta – za beogradske bolnice prepune ranjenika. Da bi to uspeli, najpre su sami izgradili 12,6 kilometara pruge do Bora!

Entuzijazam nije presahao ni po okončanju rata. Nastalo je vreme obnove zemlje – odloživši puške i bombe ustranu, mladi su se prihvatili lopata i krampova. Uz pesmu „Da nam živi rad”, krenulo se u izgradnju mostova, pruga, fabrika, elektrana. Na kraju, i čitavih novih gradova. Prokopavani su kanali, Posavski, Nišavski, Bečejski...

Godine 1946, od maja do novembra, održana je prva savezna radna akcija, izgradnja pruge Brčko–Banovići. U njoj je učestvovalo 62.268 omladinaca i omladinki, odnosno 283 radne brigade. Za svega šest meseci, Titovi omladinci izgradili su 90 kilometara pruge, probili tri tunela ukupne dužine 600 metara, uključujući i tunel Majevica, dužine 394 metra. Dve godine kasnije, 1948, radovima na autoputu koji povezuje celu Jugoslaviju i osvajanjem močvara Novog Beograda, započela je era velikih radnih akcija, tokom kojih je čitava zemlja obnovljena, izgrađena i unapređena. Omladince, nošene patriotskim žarom i zanosom, reklo bi se, ništa nije moglo zaustaviti na putu u svetlu budućnost.

Dr Ristanović, danas profesor u penziji, tri leta uzastopno gradio je Novi Beograd, zatim i Pančevačku prugu, a narednih decenija skupljao građu o podvizima mladih udarnika.

– Izgrađeno je 16 pruga, ukupne dužine 560 kilometara, među kojima su najpoznatije Brčko–Banovići (90 kilometara), Šamac–Sarajevo (242), Doboj–Banjaluka (90). Napravljeno je 11 velikih fabrika i drugih industrijskih objekata, među kojima „Ivo Lola Ribar” u Železniku, Fabrika kablova u Jagodini, Valjaonica bakra u Sevojnu, „Magnohrom” u Kraljevu, Fabrika automobila „Crvena zastava” u Kragujevcu, „Keramika Mladenovac” i druge. Zatim, pet hidrocentrala, u Zvorniku, na Vlasini, u Mavrovu, Jablanica na Neretvi i Vinodol – objašnjava Ristanović.

Najveći podvig je izgradnja autoputa Bratstvo i jedinstvo, u ukupnoj dužini od 1.066 kilometara. Građen je devet godina, od Ljubljane, preko Zagreba, Beograda, Niša i Skoplja, pa do Đevđelije. Izgrađen je i magistralni put Preljina–Čačak–Požega–Užice, kontinentalni deo Jadranske magistrale Bijelo Polje – Kolašin, pa onda i „pruga snova”, Beograd–Bar.

– Učestvovalo je ukupno oko dva miliona omladinaca i omladinki, koji su tokom pedesetogodišnjeg perioda dobrovoljno i sa zanosom dali oko 135 miliona radnih dana. Veliki značaj radnih akcija je u tome što su objekti bili rekordno brzo građeni. Recimo, 380 kilometara autoputa Beograd–Zagreb napravljeno je za nepune tri godine. I sve uvek u roku ili brže. Danas postoji najmodernija građevinska operativa, pa opet ne mogu da urade ništa brže nego mi goloruki – podseća dr Slobodan Ristanović.

Omladinske radne akcije trajale su, u manjem ili većem obimu, sve do 1990. godine, kada su konačno odbačene lopate i bratstvo i jedinstvo. Umesto udaraca krampova, ponovo su se oglasile puške i omladina je zapevala neke druge pesme. Sa radilišta na ratišta, istorija se vratila unazad.