Pesnička rehabilitacija Stanislava Vinavera

Dvadeseti zbornik u ediciji „Poetika srpske književnosti” i sedmi u okviru projekta „Smena poetičkih paradigmi u srpskoj književnosti dvadesetoga veka: nacionalni i evropski kontekst”, posvećen je poeziji Stanislava Vinavera (1891–1955). Nastao je kao rezultat naučnog skupa „Poezija i modernistička misao Stanislava Vinavera”, koji je održan prve nedelje novembra 2014. godine u Šabačkoj biblioteci i Institutu za književnost i umetnost u Beogradu. Urednik zbornika je Predrag Petrović.

Vinaver, kaže Petrović, jedan je od najznačajnijih i najsvestranijih autora srpske književnosti, stvaralac o čijem je razuđenom opusu dosta pisano i kome je već posvećen obiman zbornik koji je uredio Gojko Tešić, a Institut za književnost i umetnost objavio sada već davne 1990. godine. Dok je prva polovina prošlog veka obeležena Vinaverovim originalnim književnim radom, dotle je u drugoj teklo postepeno prihvatanje njegovih ideja i priznavanje značaja. Namera novog zbornika je da osvetli prvenstveno Vinaverovo pesničko delo, ali isto tako i Vinavera kao najdoslednijeg branioca pesničkog modernizma i poezije kao autentičnog umetničkog i jezičkog izraza.

„I pored pojedinačnih zalaganja za vrednost njegovog esejističkog ili pesničkog rada”, pisao je 1972. godine Miodrag Pavlović, „u našoj književnoj javnosti nije prihvaćeno mišljenje da je Stanislav Vinaver značajan pesnik našeg dvadesetog veka. Njegova rehabilitacija kao pesnika u našoj javnosti još nije dovršena”. U godini kada se završava izdanje Vinaverovih dela, čije je priređivač Gojko Tešić, ovaj zbornik želi da rehabilituje ovog književnika kao značajnog pesnika i razmotri različite aspekte njegove pesničke poetike.

Previđa se činjenica, dodaje Petrović, da je Vinaver sebe na prvom mestu određivao kao pesnika: „Ko želi da me nađe, neka me traži i nađe u mojim pesmama: tu sam i sam sebe tražio... Tu će naći i to, i ono što ja još ne znam”, naglasio je još 1929. u razgovoru sa Branimirom Ćosićem. Autori radova u ovom zborniku nastojali su da pronađu Vinaverov stvaralački lik u njegovoj poeziji i osvetle mesto ovog autora na mapi srpskog pesništva prošloga veka. Vinaverovi pesnički počeci, u zbirkama „Mjeća” (1911) i „Smrt tišine” (1913), u znaku su poznog simbolizma, opsednutosti muzikom i ideje o poeziji kao intuitivnoj pustolovini stvaralačkog duha koja se artikuliše jezičkom invencijom. Knjige koje se pojavljuju dvadesetih godina – „Varoš zlih volšebnika” (1920) i „Čuvari sveta” (1926), nose iskustvo ratne drame i avangardnih, odnosno ekspresionističkih poetičkih mogućnosti koje svoj osobeni izraz imaju i u humorističkoj poemi „Ženidba vrapca Podunavca” (1927).

U međuratnim godinama pojavljuju se i čuvene Vinaverove parodije objedinjene u knjigama „Pantologija novije srpske pelengirike” (1920), „Nova pantologija pelengirike” (1922) i „Najnovija pantologija srpske i jugoslovenske pelengirike” (1938), čemu se pridružuje i posthumno objavljena „Alajbegova slama” (1969). Pesnik osobene muzikalnosti, humora i verbalne invencije, Vinaver je u svoje parodije utkao niz izuzetnih književnih kvaliteta i ispisao alternativnu istoriju srpske književnosti.

Posebno mesto u Vinaverovom opusu ima zbirka „Ratni drugovi” (1939), aktuelna u godinama kada se obeležava jedan vek od Prvog svetskog rata. Nastala kao tragični i humanistički odjek autorovog doživljaja rata, u kome se borio kao jedan od 1.300 kaplara, ova knjiga je galerija portreta, sa mnoštvom dokumentarnih pojedinosti, ostvarena osobenim spojem epskog duha i lirskog tona. Poslednja Vinaverova pesnička knjiga „Evropska noć” (1952), rezultat je zrelog stvaralačkog iskustva koje se suočava sa tminom Drugog svetskog rata. Okupljajući sve ključne momente autorove poetike, od opsednutosti muzikom do inspiracije istorijom, ova knjiga jedno je od najznačajnijih pesničkih ostvarenja koja su afirmisala modernizam u srpskoj književnosti polovinom prošlog veka.

Radovi u zborniku podeljeni su u nekoliko tematskih blokova: od opštih pitanja koja se tiču Vinaverove poetike i njenog mesta u kontekstu srpskog i evropskog modernizma, tumačenja pojedinih zbirki, odnosa ove poezije prema tradiciji ali i značaju za formiranje avangardnih tendencija, parodija kao važnog dela Vinaverove pesničke aktivnosti, do pitanja recepcije njegovog stvaralaštva. Priloge potpisuju: Đorđije Vuković, Radovan Vučković, Aleksandar Petrov, Petar Pijanović, Tihomir Brajović, Jelena Novaković, Jovan Delić, Aleksandar Jerkov, Dragan Hamović, Aleksandar Milanović, Predrag Petrović, Svetlana Šeatović Dimitrijević, Slađana Jaćimović, Zorana Opačić, Mina Đurić, Boško Suvajdžić, Marko M. Radulović, Persida Lazarević di Đakomo, Bojan Čolak, Marko Avramović, Ana Petković, Valentina Hamović…