Kavkaski orah – živi spomenik crvenoarmejcima

„Eno, ovaj naš orah već lista, a ovaj drugi izgleda kao da se osušio, ali će olistati za dvadesetak dana”, objašnjava Ljuban Momić ekipi „Politike”, stojeći ispred dva stabla u naselju Beli Potok pod Avalom. Dok izgovara ono „ovaj drugi”, pokazuje na čvornovato, staro drvo – verovatno jedino takvo na našem podneblju, pa i šire, možda čak do samog Kavkaza.

U Momićevom dvorištu iza pekare na Avalskom putu duže od sedam decenija rađa kavkaski orah, svojevrsni prirodni spomenik vojnicima Crvene armije poginulim u Drugom svetskom ratu. Upravo iz njihovih posmrtnih ostataka, pokopanih na ovom mestu, nikao je ovaj jedinstveni primerak.

Loša vest je da mu se životni vek bliži kraju, a dobra da ima još mladica od kojih će jedna, o kojoj brinu članovi Moto-kluba „Noćni vukovi”, biti zasađena u krugu Sportskog društva „Radnički” na Crvenom krstu. Ali, krenimo redom.

Kada su oktobra 1944. sovjetski vojnici i jugoslovenski partizani započeli operaciju oslobođenja Beograda, danima su vodili teške borbe protiv nemačkih okupatora oko Avale. Za zbrinjavanje ranjenika, Crvena armija je u Belom Potoku oformila privremenu bolnicu. Vojnici koji nisu preživeli pokopavani su unaokolo sa svim svojim stvarima – izuzev oružja, ako se još moglo koristiti.

Među njima je bilo boraca iz svih delova SSSR-a, pa i sa Kavkaza. Zavičajni običaj kavkaskih ratnika bio je da pred odlazak u boj ponesu plodove tamošnjeg oraha, da ih u tuđini sećaju na rodni kraj. S njima su i sahranjivani. Tako je iz džepa jednog od njih proklijao kavkaski orah.

„Po svoj prilici je nikao šest meseci ili godinu dana posle pogibije sovjetskih vojnika – dakle, 1945. godine – jer bi u suprotnom plod iz kojeg je izrastao istrulio u zemlji”, objašnjava Momić, koji je pre petnaestak godina, kupujući plac u Belom Potoku, od prethodnog vlasnika čuo priču o stablu. Od tada je preuzeo brigu o drvetu istorijske vrednosti koje, kaže, svake godine rađa s dvadesetak dana zakašnjenja u odnosu na svog domaćeg brata zasađenog uz njega. Jer, kod njega se, usled rasta na hladnoj, senovitoj i maglovitoj planini kakva je Kavkaz, razvio odbrambeni mehanizam – lista i daje plodove tek kad prebrodi zimu.

„Zato mraz ne može da ga ubije, a svake godine daje pet-šest kilograma oraha. Ja sam poklanjao plodove prijateljima i ljudima iz drugih gradova koji su hteli da ih zasade”, navodi Momić, dodajući da su ti orasi otišli u Vranić pored Beograda, Novi Sad, Sremske Karlovce, na Frušku goru...

Nekoliko plodova na dar je dobio i Branimir Gajić, jedan od organizatora izložbe „Priča o drugom životu”. Održana 2014, u čast 70 godina od oslobođenja Beograda, ova postavka je, između ostalog, predstavila javnosti do tada malo poznatu istoriju ovog stabla. Pripremajući je, Gajić, tada funkcioner u beogradskoj opštini Savski venac, doznao je da se kavkaskom orahu u Belom Potoku bliži kraj jer mu je životni vek oko sedam decenija. Zato je došao na ideju da se presadi. Čuvši za to, članovi srpskog ogranka ruskog Moto-kluba „Noćni vukovi” stupili su u kontakt s Gajićem i zamolili ga da im da po koji orah kako bi ih zasadili.

Zato su se reporteri „Politike” zaputili od Belog Potoka do Crvenog krsta, pravo u sedište „Noćnih vukova”. I zatekli buduću mladicu, koja je još u saksiji. „Krenula je, već ima zeleni vrh, čekamo da se razlista”, radosno govori Svetozar Pejović, dugokosi bajker u kožnoj jakni. Peja, kako ga zovu saborci iz „Noćnih vukova”, kaže da mladica mora još da ojača kako bi se posadila.

„Ne trpi jako sunce, pa je zato čuvamo u našim prostorijama, u senci”, ističe on.

Briga koju pružaju budućem stablu utoliko je važnija jer, kako dodaje Gajić, ostali plodovi do kojih je došao pripremajući izložbu nisu se primili. Ipak, „Noćni vukovi” su svojim kolegama iz crnogorskog odeljenja tog moto-kluba, na njihov zahtev, posredstvom Gajića naknadno poslali još nekoliko oraha, pa je jedan zasađen i u Crnoj Gori.

A kad ovaj u Srbiji bude spreman za presađivanje, biće zasađen u krugu SD „Radnički”, smeštenog na istoj adresi gde su i motociklisti. Jer, kako kaže Peja, to sportsko društvo, koje postoji bezmalo čitav vek, takođe baštini tradiciju oslobodilačke borbe iz Drugog svetskog rata, u kojoj su i pojedini članovi „Radničkog” položili život. Kako sad stvari stoje, orah će moći da se presadi iz saksije za godinu-dve. Možda će to biti baš 2019, kad se bude navršavalo 75 godina od oslobođenja Beograda i pogibije neznanog junaka iz čijeg je džepa sve počelo.