Bosanski lavirint za srpski jezik

Idem kod hećim-baše da mi stavi sargiju, a posle vodim kuče kod ćehima hajvanskog, pošto ga je ujeo baja. Ova rečenica bi u prevodu sa bosanskog na srpski, glasila: Idem kod primarijusa da mi stavi zavoj, a posle vodim kuče kod veterinara, pošto ga je ujeo insekt.

Ovo je samo jedan od primera kojim su svojevremeno u Bosni i Hercegovini dokazivali koliko se srpski jezik razlikuje od bosanskog, tako što su medicinske izraze zamenjivali orijentalizmima.

– To je naišlo na osudu lingvista i odbijanje lekara da koriste te nazive u svom svakodnevnom radu u bolnici – kaže za naš list dr Milanka Babić, koja predaje na osnovnim, master i doktorskim studijama predmete iz oblasti savremenog srpskog jezika na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu.

U svojoj novoj knjizi „Bosanski problemi srpskog jezika”, koju je nedavno objavio „Jasen” iz Beograda, ova autorka je između ostalog analizirala omalovažavanje ćirilice u BiH, kao i status srpskog jezika na tamošnjim univerzitetima.

Pored podsećanja na pomenute, kako kaže, „apsurdne medicinske izraze” iz „Rječnika medicinskih naziva u bosanskom jeziku”, koji je 1999. sastavio i objavio Faruk Konjhodžić, gde je burundžuk naziv za gazu, a džero ime za hirurga, Milanka Babić komentariše status srpskog jezika u Bosni i Hercegovini.

– Anarhija u upotrebi pojedinih reči posebno je svojstvena bošnjačkom jezičkom izrazu, koji je u velikim lutanjima kako da se učini manje sličan srpskom. Pošto je neophodno pronaći što više razlika u odnosu na potpuno isti jezik iz kojeg su samoizdvojeni, posla su se latili razni lingvistički stratezi. A razlike se ne mogu uspostaviti u gramatičkoj strukturi jezika jer su podsistemi vrsta reči, oblika reči, struktura rečenice u okviru jezika kao sistema. Bez obzira na to, lektorima u BiH urednici novina redovno traže da pretvore tekst u „dovoljno prepoznatljiv kao bosanski”, jer im prigovaraju da je on „isuviše srpski” – kaže Milanka Babić.

Prema njenim rečima, na univerzitetima u Republici Srpskoj srpski se izučava pod tim imenom, dok na univerzitetima u Federaciji kod Hrvata se izučava kao „hrvatski jezik”, a kod Bošnjaka na katedrama u federaciji kao „bosanski, hrvatski i srpski jezik”.

– Za mene je jedna vrsta podvale da neko ko završava studije u Sarajevu može da dobije diplomu profesora bosanskog, hrvatskog i srpskog jezika. Srpski je tu uvek na trećem mestu. A samim tim što student završava jedno te isto, i vi to imenujete različitim imenima, stvarate privid da je neko dobio diplomu poliglote. Sećam se da je na radiju u Zagrebu bio konkurs za najbolju hrvatski reč. Slušaoci su smišljali reči, nastojeći da srbističke leksike promene u novotvorenice – kaže Milanka Babić.

Kada pominje omalovažavanja ćirilice, naša sagovornica naglašava da se često govori o ćirilici u muzici „čime se ćirilica povezuje sa negativnim trendovima i seljačkim identitetom”.

– Omalovažavanje ćirilice u BiH vidi se i kroz dimenziju njene neupotrebe. Ćirilica je marginalizovana u javnoj upotrebi: nema je na natpisima firmi, a u medijima je zastupljena u manjoj meri nego što bi trebalo. U odeljku knjige pod nazivom „Bosanski jezik u funkciji mržnje prema Srbima” autorka navodi udžbenike za koje kaže da vrve od izraza otvorene mržnje prema Srbima i njihovom jeziku.

– U školskoj gramatici bosanskog jezika za srednje škole iz 2004. Dževada Jahića, Srbi se nazivaju ruralnom populacijom, maltene divljacima koji su bacali oko na bosanske čaršije, dok se u vojnom enciklopedijskom rečniku Srbi proglašavaju četnicima odvajkada do danas – ističe naša sagovornica.

– Pogledajmo samo kako se u „Enciklopedijskom rječniku odbrane BiH”, autora Kasumovića i Huseinbašića iz 2000. godine, tumači značenje leksičke opozicije četnik, četništvo – ustaša, ustaštvo. Iako su dati parovi leksema određeni kao „pripadništvo fašističkom pokretu”, s obzirom na to da se prva odnosi na Srbe, a druga na Hrvate, njihov opis pokazuje vrlo jasnu diferencijaciju na relaciji antisrpski – prohrvatski stav. Tu razliku pokazuje vrlo uopšten, sasvim neutralan opis lekseme ustaštvo, gde se kaže da ustaštvo označava „ekstremno teroristički deo hrvatskog naroda, teroristički fundamentalizam, ekstremnu organizaciju Stranke prava formiranu tridesetih godina 20. veka. Prema programu ove stranke hrvatske granice trebale bi biti na Drini”. Nasuprot tome, četništvo je opisano sa mnogo više podataka i emocija – ističe Milanka Babić.

U istom rečniku stoji da je četništvo – „ekstremno teroristički deo srpskog naroda, teroristički fundamentalizam, kontrarevolucionarne i kolaboracionističke oružane snage osnovane pod rukovodstvom pukovnika Dragoljuba Mihailovića Draže. Javilo se u 1941. godini. Na njih se oslanjala Vlada Kraljevine Jugoslavije u izbeglištvu radi obnove staroga društveno-političkog sistema i povratka kralja u bivšu Jugoslaviju. Međutim, četnici su tokom vođenja ratova počinili velike zločine nad bošnjačkim narodom. Broj počinjenih zločina kroz ratove rastao je rapidno, da bi broj nedužnog življa, a naročito bošnjačkog u agresiji na BiH, od 6. aprila 1992. godine pa nadalje, prešao broj od 150.000 ubijenih. Cilj ovih današnjih četnika jeste da se u pogodnom trenutku na vlast ’svih srpskih zemalja’ dovede Srbin nacionalist i ponovo uspostavi bivša Kraljevina Jugoslavija ili ’velika Srbija’...”.