Od najduže klisure do najveće mačke u Evropi

Beograđani rado govore da je njihov grad jedina evropska prestonica koja se nalazi na ušću (dve reke). To je, ipak, samo zabluda. Nasuprot tome, u našoj zemlji zaista postoje mnoge geografske osobenosti poput najveće klisure u Evropi. Zanimljivu geografiju Srbije dopunjuje i „zanimljiva biologija”, odnosno mnoštvo retkih ili jedinstvenih biljnih i životinjskih vrsta – od natalijine ramonde do orla krstaša.

Što se tiče prestonica na ušćima, na Starom kontinentu postoji još nekoliko glavnih gradova koji leže na mestima susreta dva rečna toka. Među njima su, na primer, Minsk, u kojem se Nemiga uliva u Svislač, zatim Podgorica, na ušću Ribnice u Moraču, litvanski Vilnjus, u kojem se „sreću” Vilija i Neris, kao i Luksemburg, glavni grad istoimenog vojvodstva, u kojem se reka Petrus uliva u Alzet. Van Evrope, primeri ovakvih prestonica su Kartum (Sudan), na ušću Belog i Plavog Nila, kao i Kuala Lumpur (Malezija), gde se sreću reke Gombank i Klang. Svojevrsni presedan je Otava, glavni grad Kanade, koji se nalazi na mestu gde se u istoimenu reku uliva Rido, ali ne u vidu klasičnog ušća već – vodopada.

Ili, jednostavnije rečeno: kad Rido dođe do slapa, postaje Otava.

S druge strane, glavni grad Srbije se nalazi na ušću Save u Dunav, drugu najdužu evropsku reku posle Volge, na čijem se toku nalaze ukupno četiri prestonice – Beč, Budimpešta, Beograd i Bratislava. I opet, eto zanimljive geografije: svim tim glavnim gradovima imena počinju na slovo „b”, barem u srpskoj verziji. Ova podudarnost, razume se, ne bi postojala da za glavni grad današnje Austrije nismo usvojili mađarski naziv Beč umesto izvornog, nemačkog imena Vijena.

Osim kroz četiri prestonice, Dunav prolazi kroz deset država, ali je najširi, najuži i najdublji upravo – u Srbiji. Najveću širinu na celom svom toku ova reka ima kod Golupca, gde razdaljina između dve obale dostiže i do šest i po kilometara. S druge strane, mesto na kojem se spajaju najuža i najdublja tačka Dunava je klisura Kazan u dolini Đerdapa, gde je „širina” ove reke 140, ali je zato dubina čak 90 metara.

Upravo je Đerdapska klisura jedna od geografskih osobenosti Srbije jer je najveća i najduža u Evropi, duža od sto kilometara. Legenda kaže da su je stvorili džinovi i bogovi, kad su pre 800 milenijuma razgrnuli stene i pustili da između njih isteče Panonsko more. Nije, ipak, naša zemlja osobena samo po ovakvim geografskim „unikatima”, već i po mnogim jedinstvenim biljnim i životinjskim vrstama koje se mogu sresti pretežno na planinama širom Srbije, dok ih u ostalim delovima sveta nema ili su pred istrebljenjem.

U tom smislu, mnogima će, kad je o flori reč, najpre na pamet pasti Pančićeva omorika. Čuveni četinar star desetine miliona godina, kojeg je 1875. u zaseoku Đurići u Zaovinama otkrio Josif Pančić, danas u maloj populaciji živi samo na području Tare. Ali, naš čuveni prirodnjak je za života otkrivao i druge jedinstvene biljne vrste širom Srbije, poput Pančićeve režuhe na Kopaoniku. Osim nje, samo na ovoj planini i nigde više na svetu mogu da se vide i kopaonička ljubičica i kopaonička čuvarkuća.

Svojevrsni rezervat je i Šar-planina, na kojoj raste 18 biljnih vrsta kojih nigde drugde nema na planeti. Imena nekih među njima su vrlo živopisna: dorflerova petoprstica, makedonski mrazovac, šmukerov pucavac, nikolićev pucavčić, hajdučica kralja aleksandra, šarplaninski karanfilić... Obronci Šare su i malobrojne preostale lokacije na kojima se može sresti natalijina ramonda – cvet poznat kao internacionalni simbol Dana primirja u Prvom svetskom ratu. Reč je o endemičnoj vrsti koja je uništena na prostoru Evrope u toku poslednjeg ledenog doba i danas je prisutna samo u retkim krečnjačkim klisurama u Srbiji, Makedoniji i Grčkoj. Takođe, na Šar-planini rastu i monika i mulika, četinari koji predstavljaju reliktne vrste, odnosno ostatke drevne flore, zbog čega imaju međunarodni značaj.

U našoj zemlji se nalaze i brojna staništa različitih životinjskih vrsta koje je teško ili nemoguće sresti u drugim predelima. Tako se, opet na Šari, može naići na balkanskog risa – najveću mačku u Evropi, čija se brojnost na Balkanu procenjuje na manje od sto jedinki – ali i na jedine dve vrste slatkovodnih kornjača u čitavoj Evropi. To su šumska i barska kornjača. Prva ima taman oklop posut žutim mrljama ili trakama, a druga obrnuto – oklop žućkaste boje prošaran tamnim ili crnim mrljama. Kilometrima severno, na Fruškoj gori, nalazi se dom orla krstaša, svrstanog među najugroženije vrste ptica sa Svetske crvene liste. Njegovo jedino stanište u Srbiji je upravo ova planina u Vojvodini. Naravno, ova lista bi ostala nepotpuna bez beloglavog supa, lešinara kojem se dive brojni turisti pri prolasku kanjonom Uvca, posmatrajući ga dvogledom.