Evropska zaštita prirode

Specijalni rezervat prirode „Rtanj”
Obuhvata površinu od gotovo 5.000 hektara s izuzetnim geološkim, geomorfološkim, biološkim, istorijskim i estetskim vrednostima i stenama različite starosti iz perioda paleozoika, mezozoika i kenozoika. Posebnu vrednost predstavlja reljef s kupastim vrhom Šiljak. Rtanj je stanište sa strogo zaštićenim vrstama u flori Srbije – srpska ramonda, rtanjska metvica, kaćunak smrdljivi, kaćun, muški božur, alpska pavit, planinska sasa, velemun, kohova lincura. Stanište je izuzetno retke i endemične vrste nepeta rtanjensis, a od lekovitih vrsta izdvaja se i rtanjski čaj. Na Rtnju obitava i 89 vrsta ptica, a 20 registrovanih vrsta slepih miševa čini 2/3 od ukupnog broja u Srbiji. U vodotokovima podnožja planine Rtanj ima autohtonih vrsta riba (potočna pastrmka, potočna mrena, krkuša itd.), dok su u Vrmdžanskom jezeru registrovane potpuno izolovane populacije, interesantne s aspekta evolutivnih promena. Na osnovu Studije zaštite koju je uradio Zavod za zaštitu prirode Srbije, Specijalni rezervat prirode „Rtanj”proglašen je za zaštićeno podruje prve kategorije od međunarodnog, nacionalnog, to jest izuzetnog značaja.

mr Danko Jović, Zavod za zaštitu prirode Srbije

Spomenik prirode „Borački krš”
Obuhvata površinu od 68,22 hektara i predstavlja ostatke lavične dome, nastale nadimanjem gustih masa kisele lave, čiji su delovi vremenom erodovani, pa je tako stvoren prepoznatljiv izgled ovog područja. Zajedno s Gružanskim jezerom čini IBA (Important Bird Area) područje. Na samom Kršu evidentirano je 79 vrsta ptica – 21,9 odsto ukupnog diverziteta ptica u Srbiji, pre svega grabljivica – 11 vrsta (osičar, mišar itd.), noćne grabljivice (buljina, šumska sova, utina itd.) i više desetina pevačica ovog područja (šumska ševa, crnogrla strnadica itd.). Tokom srednjeg veka Borački krš je bio važno utvrđenje i na njemu je postojao grad Borač. Ostaci nekadašnjeg utvrđenja, s Crkvom Sv. Arhangela Gavrila i starim grobljem u podnožju, predstavljaju arhitektonsko-petrološke objekte geonasleđa Srbije, jer su izgrađeni od kamena s Boračkog krša. Na osnovu Studije zaštite koju je uradio Zavod za zaštitu prirode Srbije Spomenik prirode „Borački krš” proglašen je za zaštićeno podruje prve kategorije od međunarodnog, nacionalnog, to jest izuzetnog značaja.

Inž. geologije Mirjana Nikolić, Zavod za zaštitu prirode Srbije

Umetnička obrada maraka: Miroslav Nikolić