Vuksanović: Hrvati napadaju našu ediciju već deset godina

U novom, jedanaestom, kolu antologijske edicije „Deset vekova srpske književnosti”, Izdavačkog centra Matice srpske, objavljeno je deset naslova, u jedanaest knjiga, koje obuhvataju sve drame Marina Držića, „Antologiju građanske poezije” Marije Kleut, pripovetke, romane i druge prozne oblike Milutina Uskokovića, Veljka Milićevića, Grigorija Božovića i Dragoslava Mihailovića (dve knjige), pesme, poeme, drame i eseje Milutina Bojića, Todora Manojlovića, Desimira Blagojevića i Matije Bećkovića, kao i studiju Stanislava Vinavera o Lazi Kostiću.

Knjige su priredili Zlata Bojović, Goran Maksimović, Biljana Mičić, Marija Blagojević, Radivoje Mikić, Aleksandar Pejčić, Bojana Popović, Jovan Delić i Milivoj Nenin.

Međutim, kao i prethodnih godina, kada su u okviru edicije „Deset vekova srpske književnosti” objavljena dela Gundulića i Držića, i sada oštro reaguje hrvatska kulturna elita. Saopštenje Predsedništva Matice hrvatske i dubrovačkog ogranka MH govori o tome da Matica srpska u svom „megalomanskom projektu” prisvaja stare hrvatske pisce koji su stvarali u Dubrovniku, objedinjujući ih pod zajednički naziv srpske književnosti.

„Čin objavljivanja dela najznačajnijih hrvatskih pisaca koji su delovali u 16. i 17. veku u Dubrovniku, pod zajedničkim nazivom ’Deset vekova srpske književnosti’, trajni je pokušaj srpske kulturne elite da sanira srpski književnoistorijski diskontinuitet, što izaziva razumljivu nacionalnu frustraciju”, rečeno je u izjavi Predsedništva Matice hrvatske.

Kritikujući jezički kriterijum ove edicije, MH navodi tezu Vuka Karadžića o štokavskom dijalektu, kojim se, kako je rečeno, služi Matica srpska, a na osnovu koje se tumači da se u Dubrovniku toga doba govorilo na srpskom, iako se zna da se jezik književnih dela nastalih na tom području ne može poistovetiti sa srpskim. U ovoj izjavi pojašnjeno je i to da je u stvari reč o dijalektu hrvatskog jezika, utemeljenom na ijekavici, i štokavštini, uz sporadičnu prisutnost ikavizama, kojima se služe Hrvati, od Pelješca do Prevlake, na granici s Crnom Gorom.

„Mimo tih naučnih činjenica, srpska književnoistorijska škola, koja je stručno obrazovala snage za istraživački rad u Državnom arhivu u Dubrovniku, Arhivu male braće i Znanstvenoj knjižnici u Dubrovniku, koristila je srpski jezik kao glavni argument prisvajanja. Sva spominjanja srpskog imena, kao i pojavu pisma bosančice, koja je netačno imenovana srpskim pismom, pokušavali su da tumače kao označitelje srpsko-jezičko-etničke pripadnosti. Nezavisno od jezika, prisvajali su i humanističke pesnike koji su pisali samo latinskim jezikom. Tako je i molitvenik pobožnih dubrovačkih trgovaca iz 1520. godine, koji su poslovali u Novom Brdu i Janjevu, nastao na temelju čakavskih predložaka, kojim su se kako sami pišu, branili od raških popova i njihovog pravoslavlja, nazvan istom logikom ’Dubrovački srpski molitvenik’”, stoji u ovom saopštenju. U njegovom daljem tekstu pojašnjeno je i to da „onima koji prisvajaju nisu važni ni Držić ni Gundulić, već hrvatska teritorija, koju nikada nisu uspeli da osvoje”. Bitan im je i izlaz na more.

„Više puta je srpska vojska napadala i uništavala sva ona dobra i vrednosti koje je kulturna elita želela i još uvek želi da prisvoji. (...) Sada imamo svoju državu koja štiti naše granice i naše materijalne i duhovne vrednosti”, jedan je od zaključaka izjave Predsedništva MH, uz to da će se „ovakav model krađe i prisvajanja tuđeg rasplinuti jednog dana kao što je netragom nestao srbokatolicizam 19. veka u Dubrovniku, upravo zbog toga što u Srbiji nikada nije bilo prihvaćeno Srpstvo bez pravoslavnog ekskluzivizma”.

Akademik Miro Vuksanović, pokretač i glavni urednik antologijske edicije „Deset vekova srpske književnosti”, argumente hrvatske strane tumači ovako:

– Hrvati napadaju našu ediciju već deset godina. Ipak, naša merila ista su i danas. Na osnovu istih kriterijuma objavili smo „Antologiju poezije Dubrovnika i Boke”, Gundulića i Držića. Pripremamo knjigu Ive Vojnovića. U svakom primerku svih 110 objavljenih knjiga štampamo svoja načela usvojena pred početak rada. Dobro smo promislili i nećemo menjati pravila, nema razloga za to. To se odnosi i na pisce dubrovačke književnosti. Imamo, dakle, prirodan i krajnje pomirljiv pristup jer polazimo od stanovišta da je književnost Dubrovačke Republike i hrvatska i srpska, deo zajedničke baštine iz dubokih južnoslovenskih vekova, a okrivljuju nas da imamo teritorijalne pretenzije na današnji Dubrovnik i da preko objavljenih stihova na štokavskom narečju tražimo izlazak na more – smatra Vuksanović, dodajući:

– Iz Matice hrvatske kažu da smo sami otpisali Srbe katolike, ali ne spominju da li su nam takvi Srbi deo zajedničke prošlosti. Znaju i oni koliko je više onih Srba koji su na drugačiji način pokrštavani ili upućivani na duboka tamna mesta. Kažu da su Srbi u naslov „Dubrovački molitvenik iz 1520. Godine” stavili reč srpski, a nisu. Tu knjigu je za Srpsku kraljevsku akademiju 1933. godine priredio ugledni naučnik Dubrovčanin Milan Rešetar, koji je svoju akademsku besedu završio rečima „da je Dubrovnik po jeziku uvijek bio srpski”. A jezik je osnova svake književnosti. Sad u horskom napadu, koji je podržalo i hrvatsko Ministarsgvo kulture,  optužili su Srbe, kao i ranije, da u nezavršenom velikom Rečniku srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika uzimaju reči hrvatskih pisaca. Sklone naslov rečnika i takva podvala bude dokaz da Srbi moraju da pozajmljuju reči od Hrvata. Nisu retka mišljenja da je bilo obrnuto, a ako već pominju Vuka mogli bi i da ga uzmu za svedoka – kaže akademik Vuksanović.

I u ovom razgovoru on podseća na to da je ova edicija pokrenuta s namerom da prikaže celovit razvitak srpske književnosti po novim merilima i saznanjima, kontinuitet literarne reči od 12. do 21. veka. Reč je o poslu od nacionalnog značaja, gde su zastupljeni pisci čije knjige obeležavaju vreme u kojem su nastale, bez razlike na kojem obliku i na kojem narečju srpskog jezika su napisane, u bilo kojoj zemlji gde su Srbi živeli ili sada žive. Pritom se, kako ističe, ne primenjuje nikakav teritorijalni ili vremenski „ključ”. Jedini kriterijum je vrednosni, književnoistorijski potvrđen ili na nov način ustanovljen, zapaža naš sagovornik, uz napomenu:

– Glavni cilj Antologije, koja je istovremeno i vekovna hronika, nije samo književni, već i kulturološki, leksički, obrazovni. Pokazuje kako se međusobno dopunjuju i uvećavaju civilizacijski slojevi, da je svaki od njih važan, ne samo kao istorijski podatak no kao dokaz da sve što nastaje mora da ima i prirodnu vezu s onim što mu je prethodilo. Zato je značajno da se u istom nizu objavljuju knjige koje su napisane predvukovskim oblicima srpskog jezika i knjige novije srpske književnosti, čiji je Vuk osnivač. Reč je o otvorenom poduhvatu koji nije zaključen i koji hoće da se njegova celovitost dopunjava u dolazećem vremenu.