Građena za Kraljevinu Srbiju, služila Jugoslaviji i republici

Ustav samostalne Srbije za koju je ovo zdanje i građeno Jedan je od objekata koji beogradski turisti najčešće hvataju u svoje kadrove. Nemi je svedok brojnih prilično burnih, ali i nezaboravnih događaja koji su se dešavali ispred njega i u njegovim holovima i salama. Građen je za kraljevinu koja je nestala pre nego što je završen, ali je zato služio državama Južnih Slovena, Srbiji i Crnoj Gori, a tek 99 godina od početka gradnje, konačno i samostalnoj Srbiji. To su samo neke od asocijacije na Dom Narodne skupštine čija je gradnja, kojoj je prisustvovao i kralj Petar Prvi Karađorđević, započeta upravo na današnji dan pre 113 godina. Za mesto doma srpskog parlamentarizma tadašnje Kraljevine Srbije, kako se navodi u zvaničnom istorijatu ovog zdanja, određen je prostor u čijoj je neposrednoj blizini 1830. pročitan hatišerif kojim je srpski narod dobio pravo na slobodu.

Prvi projekat za Dom narodnog predstavništva Kraljevine Srbije izradio je čuveni srpski arhitekta Konstantin A. Jovanović 1892, ali je izgradnja odložena. Na novoorganizovanom arhitektonskom nadmetanju za zgradu skupštine pobedio je projekat Jovana Ilkića. Upravo po tom projektu na današnji dan pre 113 godina je i započeta izgradnja kuće parlamentarizma Kraljevine Srbije u čije temelje je, kako se navodi u podacima Narodne skupštine, ugrađena povelja sa imenima kralja, mitropolita i glavnog arhitekte.

Ali, podizanje ovog zdanja nije teklo brzo. Nekoliko godina posle kamena temeljca usledio je Prvi svetski rat posle koga je ubrzo Kraljevinu Srbiju na mapi Evrope nasledila Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Država čiji je glavni grad takođe bio Beograd postala je veća pa je promenjena i struktura predstavničkog tela, što je uslovilo da i zgrada parlamenta bude drugačija. Pošto je arhitekta Ilkić preminuo 1917, za izmenu projekta zadužen je bio njegov sin Pavle.

Kako se podseća u podacima Narodne skupštine, čuveni arhitekta Nikolaj Krasnov bio je takođe uključen u podizanje i uređenje ovog značajnog objekta. Krasnov je, kako se ističe, dao veliki doprinos reprezentativnosti zdanja, posebno enterijeru i detaljima kao što su obrada prozora, vrata, drvene lamperije, metalnih dekorativnih rešetki, ali i dizajn nameštaja… Izgradnja Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije završena je 1936. Prvo zasedanje u njoj održano je 20. oktobra te godine. Monumentalnosti skupštinskog zdanja, u međuvremenu, doprineo je i vajar Toma Rosandić čija je skulptura „Igrali se konji vrani” uz stepenišni prilaz postavljena 1939. godine. Kao parlamentarni dom Kraljevine Jugoslavije ovo zdanje služilo je pet godina. Tokom Drugog svetskog rata, u zgradi na današnjem Trgu Nikole Pašića nalazila se nemačka komanda, zbog čega je u ratnom periodu bila pošteđena razaranja.

Posle okončanja Drugog svetskog rata bila je zakonodavni dom komunističke Jugoslavije, a od 1992. do 2003. SR Jugoslavije. Potom je tri godine bila zakonodavno sedište Državne zajednice Srbije i Crne Gore da bi 3. jula 2006, 99 godina od početka gradnje, konačno postala Dom Narodne skupštine samostalne Republike Srbije. Novi Ustav nezavisne Srbije u njoj je usvojen na Mitrovdan 2006.

Ova zgrada je i nemi svedok više burnih i nezaboravnih događaja koji su se zbili ispred nje, ali i u njenim holovima i salama. Kada se pomenu petooktobarske promene 2000, jedna od glavnih asocijacija upravo su dešavanja u ovom zdanju i ispred njega. Ispred ovog zdanja 2002. posle usvajanja Zakona o saradnji sa Haškim tribunalom pucao je sebi u glavu nekadašnji ministar policije Vlajko Stojiljković. Na stepeništu Skupštine je glađu štrajkovalo više političara, a na njenom platou održani su nebrojeni protesti i mitinzi. Skupštinsko zadnje svedok je i lepših događaja kao što su koncerti i dočeci sportista. Ispred Doma Narodne skupštine na prepunom platou proslavljena je prva vimbldonska titula Novaka Đokovića 2011. i njegov dolazak na prvo mesto ATP liste, a pet godina kasnije i istorijski uspeh srpskog olimpijskog tima na Igrama u Rio de Žaneiru.

Narušen originalni ambijent

Potpis Nikolaja Krasnova nosila je i dekorativna ograda oko Narodne skupštine, čiji su sastavni deo bile i dve stražare sa stilizovanim fenjerima na vrhu. Velelepna ograda nalazila se oko skupštinskog zdanja do 1956. godine, kada su je iz neobjašnjivih razloga uklonili u doba komunističke Jugoslavije.

Spomenik kulture od 1984.

Zbog izuzetne istorijske, arhitektonske i umetničke vrednosti, ova zgrada je zaštićena kao spomenik kulture. Ovu vrstu zaštite Dom Narodne skupštine nosi od 1984. godine.