Crkveno zvono i ezan – sećanje na Sarajevo kojeg više nema

Od našeg dopisnika

Sarajevo – U svakoj priči o Sarajevu, napisanoj u neka davna vremena, neizostavno je isticana i ona čuvena misao Ive Andrića: „I u koje god doba dana i sa koga god uzvišenja bacite pogled na Sarajevo, vi uvek nehotice pomislite – to je grad. U svakom smislu te reči.”

Nakon poslednjeg odbrambeno-otadžbinskog rata Sarajevo se potpuno promenilo i sve je manje onih koji grad na Miljacki doživljavaju i vide na način bar donekle sličan onom na koji ga je svojevremeno posmatrao naš nobelovac. U poslednjih tridesetak godina sve češće se može čuti da „Sarajevo jeste gde je nekad bilo, ali nije što je nekad bilo”. S tom mišlju živi i veći broj ovdašnjih Sarajlija.

Draga Mastilović, istoričar i dekan Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu, koje je entitetskom linijom odvojeno od Sarajeva, kaže da je današnje Sarajevo „puno paradoksa, mitomanije, zaostale ratne propagande i frustracija zbog neostvarenih ratnih ciljeva”, ali i one „jetke mržnje” koju je, podseća on, nekad davno registrovao i Ivo Andrić.

Drastična promena demografske slike, s kojom je unepovrat otišla i vekovna multietničnost Sarajeva, zbog koje su taj grad sve do devedesetih godina prošlog veka mnogi nazivali Jerusalimom Balkana, najupečatljiviji je svedok ovdašnjeg ambijenta i života u Sarajevu. Nakon proterivanja oko 150.000 sarajevskih Srba, najvećeg mirnodopskog egzodusa posle Drugog svetskog rata, Sarajevo je postalo bošnjački grad, više od 80 odsto.

Istina, i danas se u Sarajevu, takoreći istovremeno, oglašavaju crkvena zvona i ezan (poziv na molitvu s minareta džamije). Od malobrojnih Srba koji žive u tom gradu i suočavaju se s brojnim problemima neretko se može čuti kako ih to podseća na nekadašnji suživot i prisne odnose s komšijama, ali i na teške dane iz bliske prošlosti. Osim Stare pravoslavne crkve na Baščaršiji, jednog od najstarijih i najvrednijih kulturno-istorijskih objekata u tom gradu, u Sarajevu postoje još dve srpske bogomolje – Saborna crkva Rođenja Presvete Bogorodice i Crkva Preobraženja Gospodnjeg.

Promenjena demografska slika nije i jedino obeležje današnjeg Sarajeva. U tom gradu je preimenovano čak 125 ulica koje su sve do okončanja ratnih dešavanja u BiH nosile imena poznatih Srba. Među „proteranima” su i srpski heroji čijom je zaslugom 6. aprila 1945. godine taj grad oslobođen.

Poslednjih godina u Sarajevu je primetno i prisustvo sve većeg broja državljana zemalja Persijskog zaliva. Lokalni mediji svakodnevno izveštavaju i o sve većem broju objekata u njihovom vlasništvu sagrađenih na području Sarajeva, i to uglavnom na nekadašnjoj srpskoj zemlji. Dominacija arapskog uticaja naročito je izražena u sarajevskoj opštini Ilidža, zbog čega je neki već nazivaju Kuvajt Siti. Na tom području, na kojem više gotovo da nema Srba – predratnog većinskog naroda, osim stambenih zgrada izgrađenih kapitalom Arapa, primetno je da su i natpisi na mnogobrojnim objektima (prodavnice, frizerski i kozmetički saloni...), pa čak i jelovnici u nekim restoranima, ispisani na arapskom jeziku. Neki od retkih ilidžanskih Srba vole da kaže da „vino na Ilidži više ne piju age Sarajlije, već age iz Kuvajta puše nargilu i piju čaj”.

Ni u političkom smislu Sarajevo nije što je nekad bilo. Iako je sedište svih zajedničkih institucija BiH, formiranih nakon Dejtona, današnje Sarajevo ne može se pohvaliti kako ga često i rado posećuju visokorangirani svetski zvaničnici. Naprotiv. A što se tiče zajedničkih institucija, one su mesta na kojima se najčešće vode neplodne i burne rasprave, s unapred izgubljenom šansom za približavanje stavova.

Dvojica Novosađana, koje smo pre neki dan sreli u Sarajevu, rekoše nam da su i oni primetili da se Sarajevo „prilično” promenilo. Na ono nekadašnje Sarajevo u koje su, kažu, „rado dolazili” na provod, podseća ih još jedino miris sarajevskih ćevapa koji se širi Baščaršijom i zvuk lupkanja čekićem koji dopire iz mnogobrojnih zanatskih radnji, tradicionalnog obeležja glavnog jezgra i nekadašnjeg i sadašnjeg Sarajeva.