Beograd se nedovoljno odužio kralju Dragutinu Nemanjiću

Podizanjem impozantnog spomenika despotu Stefanu Lazareviću, drugog po redu u Beogradu, grad je još jedanput zahvalio za istorijske zasluge ovog znamenitog srpskog vladara i književnika. Pre despota, Beograd je kao jednu od svoje dve prestonice imao kralj Srbije Dragutin Nemanjić, kasnije nazvan sremski kralj. Oba pomenuta vladara stolovala su u Beogradu s dozvolom mađarskih kraljeva, koji su tokom više vekova vladali Posavinom i delom sadašnje Šumadije.

Međutim, ni u predratnoj, ni u posleratnoj Srbiji istorijske zasluge Dragutina Nemanjića nisu dobile zasluženo obeležje na ulicama Beograda. Ime kralja Dragutina sada nosi sporedna uličica dužine stotinak metara na Paliluli, što nije u srazmeri s mnogobrojnim kraljevim zaslugama za srpski narod. Braća, kraljevi Milutin i Dragutin bili su rekorderi po broju manastira kojima su bili ktitori i osnivači. Promene državnih granica Srbije tokom istorije dovele su do toga da se znatan broj Milutinovih zadužbina danas nalazi van nje. Nasuprot tome, sve zadužbine kralja Dragutina nalaze se unutar granica Srbije i Republike Srpske.

Važnije zadužbine kralja Dragutina na teritoriji današnje Srbije su Crkva Svetog Ahilija, po kojoj je Arilje dobilo ime, manastir Rača kod Bajine Bašte – sedište istorijski značajne književne i prepisivačke škole, manastir Tresije na Kosmaju, koji je Šumadiji dao srpsko obeležje, Tronoša, koja je dala srpski pečat donjem Podrinju i gde se opismenio Vuk Karadžić. Poseban značaj kralj Dragutin ima kao rodonačelnik podizanja srpskih manastira na Fruškoj gori, kao osnivač najstarijih fruškogorskih manastira Bešenovo, kao i Velika i Mala Remeta. Kasniji srpski vladari uvećavali su broj fruškogorskih manastira koji su doprinosili očuvanju nacionalne svesti i kulture vojvođanskih Srba pod vlašću Austrije i Austrougarske. U ovim manastirima čuvane su mošti mnogih srpskih svetitelja, a tu su boravili i radili velikani srpske kulture, među kojima su i Dositej Obradović i Ilarion Ruvarac. Predanja i legende, iako istorijski nepotvrđeni, povezuju kralja Dragutina i s osnivanjem drugih značajnih manastira, među kojima su Rakovica i Fenek.

Upravu nad krajevima u dolini Save i današnjeg Stiga kralj Dragutin je dobio nakon abdikacije sa srpskog prestola, kao zet mađarskog kralja. Od tada je nosio titulu sremski kralj, jer su se tada Sremom nazivale oblasti s obe strane Save. Iako su mađarski kraljevi bili katolici, kralj Dragutin se u potpunosti posvetio širenju pravoslavlja i doseljavanju Srba na svoju teritoriju. Kao vladar posavskih krajeva u Bosni – Soli i Usore, dao je trajno srpsko obeležje čitavoj severnoj Bosni podizanjem brojnih manastira, od kojih je većina i danas aktivna. Ovi manastiri su doprinosili zadržavanju Srba u ovim krajevima. Prilikom nedavne podele Bosne i Hercegovine na dva entiteta Republici Srpskoj pripali su severni delovi Bosne, unutar kojih se nalazi većina zadužbina kralja Dragutina. Na internet stranici Pravoslavni manastiri u Republici Srpskoj navode se sledeće zadužbine kralja Dragutina: Glogovac (Babin Do), Detlak (Donji Detlak), Karno (Srebrenica), Liplje (Gornje Liplje), Lovnica (Birač), Osovica (Nova Ves), Ozren (Kaluđerica kod Petrova), Stuplje (Gornji Vijačani), Đurđevac (Kriva Rijeka), Karanovac (Kijevci – Gradiška)...

Jedna od prestonica sremskog kralja bio je i Debrc, na desnoj obali Save. Međutim, ostaci ove Dragutinove prestonice nikada nisu arheološki istraženi, pa su bili plen divljih tragača za istorijskim suvenirima. Pri kraju života, kralj Dragutin postaje monah Teoktist. Sahranjen je u manastiru Đurđevi Stupovi, zadužbini svog pradede Stefana Nemanje. U pravoslavnom kalendaru 12. novembar posvećen je dvojici braće: Svetom kralju Milutinu i prepodobnom Teoktistu.

Kako se odužiti Dragutinu Nemanjiću, sremskom kralju i prepodobnom Teoktistu? Smatram da je Novi Beograd, kao deo naše prestonice na teritoriji Srema, pravo mesto da se jedan od bulevara nazove njegovim imenom.

Dragan Stanković,
Beograd