Misterija ubistva morala

Od našeg specijalnog izveštača
Karlove Vari – Svetska premijera češkog filma „Karamazovi” Petra Zelenke dobro je zagrejala dlanove publike u velikoj festivalskoj dvorani, tradicionalno ispunjenoj do poslednjeg mogućeg mesta, osim u sedištima i na podu i na stepeništima partera i balkona.

Ovakva reakcija ne čudi jer, reč je o filmu jednog od najtalentovanijih mlađih evropskih filmskih autora (Zelenku i naša publika poznaje po filmovima „Dugmetari” i „Godina đavola”), o ekranizaciji izuzetno uspešne pozorišne predstave „Braća Karamazovi” nezavisnog praškog Teatra Dejvis i o romanu Fjodora Dostojevskog koji je za pozorište adaptirao Evald Šorm. Pridržavajući se osnovnih Šormovih ideja, Zelenka je za film napisao scenario i odabrao istu glumačku ekipu koja je briljirala i u pozorišnoj predstavi. Zato su se glumci u okruženju polurazrušene krakovske čeličane koja zamenjuje pozorišne daske tokom gostovanja trupe na poljskom Festivalu alternativne drame, osećali kao „kod kuće”, kao sigurni vladari prostora i vremena u ovoj neobičnoj drami-misteriji ubistva morala.

Zelenka obilato koristi tenziju između sveta fikcije sa scene i realnosti koja scenu okružuje. Gledalac je tokom probe predstave u prilici da prati akciju i dramu i među Karamazovima i među samim članovima trupe koja povremeno podseća na kakav rok-bend, ali i tragične momente u životu „publike“ koju čine preostali radnici u propaloj i zapuštenoj fabrici čelika. Tragični likovi Dimitrija, Ivana, Alekseja i Smerdjakova prepliću se sa ličnom tragedijom radnika u filmu o ambivalentnosti ljudske prirode. Tema koja očigledno najviše interesuje Zelenku jeste odgovornost intelektualaca za ideje koje šire u društvu koje je izgubilo veru u Boga i osnovne moralne instinkte. Šta se događa kada neko ubije drugu osobu u ime „naših” ciljeva sledeći „naše” instrukcije zarad ostvarivanja još uvek zamagljenih ideja demokratije, samo je jedno od pitanja koje pokreće Zelenka mudro se opredelivši da svu strast, mržnju, ljubav i ljubomoru smesti među hladne čelične zidove.

Od emocija, pre svega od neočekivane senzibilnosti, sazdan je intimistički ratni film „Zarobljenik” ruskog reditelja Alekseja Učitela. Radnja filma smeštena je u period od 24 sata u životu dva ruska vojnika koja u vrletima čečenskih planina zarobljavaju mladog čečenskog borca kako bi ih vodio kroz neprijateljsku teritoriju do preostalih ruskih trupa. Uprkos jezičkoj barijeri i činjenici da se nalaze na suprotnim stranama, između vojnika i čečenskog dečaka rađa se neuobičajen emotivni odnos (svi su u istom problemu i podjednako blizu smrti) dok zajednički, s mukom savladavaju surovi ali prelepi planinski pejzaž na neizvesnom i opasnom putu. Što su bliže cilju, krhka muška emotivna veza se sve više raspada, do tragičnih posledica. Jer, uprkos mogućoj samilosti i simpatijama prema neprijatelju, u ratu se zna: ako ti ne ubiješ njega – on će tebe. Učitelov film delikatno istražuje mušku intimnost u ratu, trenutke tokom borbe koji nisu česta tema ratnih filmova, apsurdnost i teror, tanane vojničke muke. Uprkos teškim i gotovo dokumentarističkim ratnim scenama od kojih je većina snimljena u realnom vremenu, zahvaljujući pejzažu koji ima funkciju važnog, često dominantnog filmskog junaka koji je jedini nevin u krvavom ratu, Učitelov film postiže čak i efekte duboke i umirujuće pastoralnosti.

Među bolje filmove viđene u takmičarskom programu 43. festivala u Karlovim Varima, svakako spada i nemački film „Dr Aleman” Toma Šribera, izvrsno realizovana klasična priča o kulturnoj dislociranosti. Mladi nemački lekar zahvaljujući međunarodnoj razmeni odlazi na specijalizaciju u kolumbijski grad Kali u kojem se suočava sa mafijaškim sistemom terorisanja grada, dubokim i nepremostivim klasnim razlikama. Umesto civilizacijskog šoka mladić, koga lokalno stanovništvo vrlo brzo proziva Aleman (Nemac) ili Gringo, opredeljuje se za prilagođavanje i uklapanje u sredinu što je tipično za „naivne” i „neoprezne” Evropljane, a pogubno za sve one koji su mu pružili ruku prijateljstva. Šriberov film je striktno realistički, jasno je da je autor dugo i duboko istraživao kolumbijske favele i život u njima, baš kao što je istraživao bolničku i operativnu praksu i proceduru. „Dr Aleman” upravo i pleni dokumentarističkom strukturom, životnošću i povremenom surovošću, čemu su osim živopisnih uličica i kućeraka Kalija pre svega izvrsni kolumbijski glumci (neki od njih su i naturščici) i njihov nemački kolega August Dil čije ime vredi zapamtiti.