Misterija na padini pored Drine

Valjevo, Mali Zvornik - Dobro očuvani ostaci vizantijske bazilike, ogromne trobrodne crkve, površine oko 800 kvadratnih metara, koja potiče verovatno iz šestog veka, isplivali su nakon istraživanja koja su poslednjih godina, naročito ove, intenzivirana na arheološkom lokalitetu „Orlovine” u Malom Zvorniku. Ta veličanstvena građevina je međutim samo „kap u moru” lokaliteta površine preko 40 hektara na padini u neposrednoj blizini hidroelektrane na Drini. Sve ukazuje da je reč o utvrđenom naselju sa kompletnom infrastrukturom, mogućem administrativnom centru i episkopskom sedištu. Arheološki posmatrano, to je jedan od najvećih kasnoantičkih, odnosno ranovizantijskih lokaliteta na teritoriji Srbije, za sada potpuno misteriozan, jer o njemu ne postoje nikakvi dokumenti niti se pominje u bilo kakvim istorijskim izvorima...

Ovaj uvod u priču za „Politiku” pravi Radivoje Arsić, arheolog Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu, koji je teritorijalno nadležan za područje Malog Zvornika. Valjevski arheolozi, zajedno sa kolegama iz Čačka, pridružili su se istraživanjima koja je na ovoj lokaciji pre pet-šest godina započeo profesor Dejan Radičević sa beogradskog Filozofskog fakulteta, Odsek arheologija. Dosadašnje istraživanje, predstojeću konzervaciju i pripremu lokaliteta za turističku prezentaciju finansira opština Mali Zvornik.

‒ Dobrim delom je istražena crkva koja je jako dobro očuvana. Posebno je zanimljiv oltarski deo sa sedištima za sveštenstvo i episkopa, što ukazuje na značaj ovog objekta. Okolo se nalazi više objekata od kojih su neki spratni, ali su urušeni. Još ne znamo čemu su služili, pretpostavljamo da je jedan od njih bio episkopski dvor, jer je vezan direktno za crkvu. U blizini su i ostaci velike cisterne za vodu koja je snabdevala deo naselja ili celo naselje. Sačuvan je i deo kanala za vodu koji prolazi kroz crkvu i verovatno je vodio do krstionice ‒ navodi Radivoje Arsić.

Prema njegovim rečima, posebna atrakcija ovog istraženog dela arheološkog lokaliteta jesu grobnice koje su bile sastavni deo projekta crkve, jer su sazidane ispod crkvenog poda. Otkrivene su verovatno zbog toga što su opljačkane, jer su pljačkaši probili pod i došli do jedne grobnice, pa su tako i arheolozi, vekovima kasnije, praktično tragom lopova, otkrili nešto novo...

‒ Postoji mogućnost i da ovde nisu bili pljačkaši u pitanju već da su Romeji, tadašnji stanovnici naselja, pod najezdom Avara, napuštajući ovu lokaciju otvorili grobnice i iz njih poneli sve što je bilo od religijske važnosti. Moguće je i da su ekshumirali crkvene velikodostojnike koji su tu bili sahranjeni ‒ kaže Arsić, dodajući da je teško vremenski locirati ove događaje, ali da je verovatno da je krajem šestog veka crkva zapaljena... Postoji mogućnost da je čitava lokacija jedno vreme pripadala provinciji Dalmacija, koja dugo nije ulazila u sastav Istočnog carstva, nego je tu prolazila granica, da bi tek kasnije bila priključena tom carstvu, ukazuje on.

‒ Značaj ovog lokaliteta je ogroman, jer je bio potpuno nepoznat, a očigledno je imao važnu ulogu. Mi smo do sada ovde istraživali tragove iz šestog veka i iz kasnijih perioda, iz rano srednjovekovne srpske države, što je takođe vrlo bitno, jer toga ima jako malo istraženog. Ovo je nacionalno značajan lokalitet vezan za pomenuti period ‒ ističe valjevski arheolog.