Politikanstvo u raspravi o jeziku

Zahtev ombudsmana da se iz upotrebe povuče udžbenik srpskog jezika u kome se precizira da su na lingvističkom planu hrvatski, bosanski/bošnjački i crnogorski isključivo varijante vukovskog srpskog jezika direktno je uvođenje politikanstva u raspravu o jezičkim temama, naglašava za „Politiku” dr Miloš Kovačević, redovni profesor na Katedri za srpski jezik i opštu lingvistiku na Filološkom fakultetu u Beogradu i član Odbora za standardizaciju srpskog jezika.

– Neverovatno je šta zaštitnik građana sebi daje za pravo. On je na ovaj način ukinuo i naziv „srpsko državljanstvo” u srpskim pasošima. On jednostavno iz lingvistike gotovo ništa ne zna, nego po svojoj birokratskoj pameti misli da može biti iznad srbistike kao nauke o srpskom jeziku. Zaštitnik ne razume na čemu počiva i koji su kriterijumi jezičkog identiteta. On ne razume da postoje lingvistički i politički jezici. Da su politički jezici oni koji su to samo po imenu. Odbor za standardizaciju je naveo sve kriterijume koji nedvosmisleno pokazuju da su „jezici” koji se nazivaju hrvatski, bosanski i crnogorski podudarni sa srpskim jezikom. Njegova logika očito ne može da dosegne do zaključka da naziv jezika ne čini jezik posebnim jezikom. Ako svi najznačajniji hrvatski, bošnjački i crnogorski lingvisti tvrde da je u pitanju jedan jezik čije se varijante različito nazivaju, onda je jedino sporno pitanje koga jezika su te varijante varijante. A ni tu nema nikakvog spora: svi ti „jezici” proistekli su iz Vukovog i vukovskog srpskog jezika. Ali kako zaštitniku građana objasniti šta je to lingvistika, šta su njene zakonitosti, šta su to kriterijumi jezičkog identiteta, šta su to varijante jednog jezika?! Teško je onome koji ništa iz lingvistike kao nauke ne zna objasniti kriterijuma na kojima lingvistika počiva. A još mu je teže dokazati do to ne zna, budući da je opštepoznato da je onome ko ništa o nečemu ne zna najteže objasniti u čemu je njegovo neznanje – žustro reaguje Kovačević.

Zaštitnik građana Zoran Pašalić na Savindan je saopštio da traži od Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja da do početka naredne školske godine povuče iz upotrebe udžbenik srpskog jezika za osmi razred osnovne škole „u kome se negira postojanje hrvatskog, bosanskog i crnogorskog jezike, u cilju poštovanja jezika nacionalnih manjina koji su priznati u Republici Srbiji”. U tom udžbeniku se zapravo navodi da su južnoslovenski jezici: srpski, slovenački, makedonski i bugarski, uz pojašnjenje da su „danas po imenu nacionalni jezici hrvatski, crnogorski i bošnjački jezik, koji su na lingvističkom planu isključivo varijante vukovskog srpskog jezika” i da „Hrvati jezik zovu hrvatskim, Bošnjaci bosanskim, a Crnogorci crnogorskim”.

Ombudsman je početkom oktobra 2021. godine po pritužbi Nacionalnog saveta hrvatske nacionalne manjine zbog diskriminacije i negiranja hrvatskog jezika pokrenuo postupak kontrole pravilnosti i zakonitosti rada Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja i Zavoda za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja Republike Srbije (ZUOV), kuće u koju udžbenici stižu na proveru i odobrenje za korišćenje u nastavi.

Na zahtev ZUOV-a u vezi sa pitanjem definisanja južnoslovenskih jezika u udžbenicima za srpski jezik i književnost, Odbor za standardizaciju srpskog jezika detaljno je objasnio (na četiri sitno kucane strane) naučno utemeljen stav da „južnoslovensku grupu jezika čine bugarski, makedonski, slovenački i srpski, a uz srpski jezik u napomeni treba staviti da Hrvati, Bošnjaci i neki Crnogorci ovaj jezik nazivaju hrvatski, bosanski/bošnjački i crnogorski, a da je u pitanju isti lingvistički jezik s različitim političkim imenima”.

Zaštitnik građana smatra da je ZUOV „prilikom ocene rukopisa udžbenika morao da uzme u obzir da način na koji je Odbor za standardizaciju srpskog jezika definisao podelu južnoslovenskih jezika može za posledicu imati povredu prava pripadnika nacionalnih manjina i dovođenje priznatih jezika nacionalnih manjina u neravnopravan položaj”. U mišljenju koje je uputio nadležnima ombudsman navodi da su „odobrenjem udžbenika u kojem je u definiciji podele južnoslovenskih jezika navedeno da se Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci koriste srpskim jezikom, ali ga nazivaju hrvatskim, bosanskim i crnogorskim, povređena prava pripadnika nacionalnih manjina jer se negira postojanje ovih jezika, od kojih se hrvatski i bosanski koriste u zvaničnoj službenoj upotrebi jezika i pisma u Republici Srbiji”. Zaštitnik građana preporučio da se „sporni” udžbenik povuče iz upotrebe do početka sledeće školske godine.

Ovakav postupak ombudsmana, kako za naš list ističe uvaženi lingvista Miloš Kovačević, nije pokazatelj samo njegovog neznanja lingvistike i njenih kriterijuma, nego predstavlja direktno uvođenje politikanstva u raspravu o jezičkim temama.

– Zaista bih zamolio zaštitnika građana da se ne upetljava u ono što ne zna. A ako baš hoće da nešto iz lingvistike kao nauke sazna, može se obratiti bilo kojoj katedri srpskog jezika i književnosti, koja će mu ponuditi odgovor na njegova pitanja, a uz odgovor i najosnovniju literaturu, bez čijeg poznavanja nije korektno ni prozboriti o srbistici, a kamoli se politički nadređivati njenim strogim naučnim kriterijumima. Lingvistika kao nauka ne počiva ni na političkim, a kamoli na politikantskim kriterijumima, kako to zaštitnik građana misli. On je, zaista, umislio da politikantskim kriterijumima može negirati naučne lingvističke kriterijume. Dobro bi bilo da prvo pročita opširan odgovor koji je Odbor za standardizaciju srpskog jezika uputio Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, kao i Zavodu za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja, pa da vidi na kojim kriterijuma počiva odluka Odbora za standardizaciju da navedeni „jezici” nisu posebni jezici, nego da je u pitanju jedan jezik, srpski, koji Hrvati zovu hrvatski, Bošnjaci – bosanski, a Crnogorci – crnogorski. Inače će zaštitnik građana Republike Srbije ostati poput Staljina – jer je samo Staljin politički ukidao i dopisivao jezike – po tome što negira postojanje lingvistike kao nauke i svojim politikantskim kriterijumima od jednog jezika pravi četiri – izričit je profesor Kovačević.

Sre­to Ta­na­sić: Đo­nom na na­u­ku

Od­bor za stan­dar­di­za­ci­ju srp­skog je­zi­ka pri­dr­ža­va se op­šte­pri­hva­će­ne na­uč­ne isti­ne, a stav za­štit­ni­ka gra­đa­na ide đo­nom na na­u­ku, sma­tra prof. dr Sre­to Ta­na­sić, pred­sed­nik Od­bo­ra za stan­dar­di­za­ci­ju srp­skog je­zi­ka. Pi­ta se ka­ko om­bud­sman mo­že na­uč­nu isti­nu osu­di­ti sa­mo za­to što to po ne­či­jem mi­šlje­nju „mo­že za po­sle­di­cu ima­ti po­vre­du pra­va pri­pad­ni­ka na­ci­o­nal­nih ma­nji­na i do­vo­đe­nje pri­zna­tih je­zi­ka na­ci­o­nal­nih ma­nji­na u ne­rav­no­pra­van po­lo­žaj” i za „Po­li­ti­ku” uka­zu­je da čvr­sto ve­ru­je da na­uč­ne isti­ne ne mo­gu vre­đa­ti ni­či­ja na­ci­o­nal­na pra­va. A na­uč­na isti­na ko­ju od­bor na­gla­ša­va je­ste da se pre­ma svim na­uč­nim lin­gvi­stič­kim kri­te­ri­ju­mi­ma je­dan isti je­zik sa­mo iz po­li­tič­kih raz­lo­ga raz­li­či­to na­zi­va: kod Sr­ba srp­ski, kod Hr­va­ta hr­vat­ski, kod Bo­šnja­ka bo­san­ski, a kod ne­kih Cr­no­go­ra­ca cr­no­gor­ski.

– Ne­ma te na­uč­ne isti­ne za ko­ju za­štit­nik gra­đa­na ne mo­že pret­po­sta­vi­ti da ne­ko mo­že re­ći da su mu po­vre­đe­na na­ci­o­nal­na pra­va. Hr­vat­ski je­zik se u obra­zlo­že­nju Od­bo­ra za stan­dar­di­za­ci­ju eks­pli­cit­no na­vo­di kao ime jed­ne od va­ri­ja­na­ta lin­gvi­stič­ki istog „za­jed­nič­kog” je­zi­ka, uz na­po­me­nu da se u Sr­bi­ji u udž­be­ni­ci­ma hr­vat­ske ma­nji­ne i iz­u­ča­va pod ime­nom hr­vat­ski je­zik. Za­štit­nik gra­đa­na svo­jim ak­tom ho­će da pro­me­ni na­uč­nu isti­nu ko­ju ne za­stu­pa­ju sa­mo srp­ski na­uč­ni­ci. Ni­ko u sve­tu ne tvr­di da se ra­di o če­ti­ri lin­gvi­stič­ki po­seb­na je­zi­ka. Ni­ko to ni­je ospo­rio, mo­žda će naš za­štit­nik gra­đa­na bi­ti pr­vi – uka­zu­je prof Ta­na­sić.