Kakva se bura sprema ispod „mosta prijateljstva”

Specijalno za „Politiku”

Skoplje – Evropska unija, preko zvanične Sofije, otvorenim podmetanjem direktnih saradnika Hitlera i Musolinija na Balkanu, kao i podrškom neonacistima u Ukrajini, rasplamsava bes, posebno onih boraca koji su krvlju gušili nacizam. Nedavno je u Bitolj stigla visoka državna delegacija iz Sofije, s premijerom Bugarske Kirilom Petkovim na čelu i njegovim ministrima, koji su otvorili Bugarski kulturni centar, nazvan po fašisti Vanču Mihajlovu. Ova bugarska provokacija, koju je premijer Petkov nazvao „mostom prijateljstva” između Bugarske i Severne Makedonije, izazvala je brojne reakcije na političkoj i medijskoj sceni RSM i dodatno pojačala tenzije između ova dva suseda.

Ministarstvo spoljnih poslova Bugarske izdalo je saopštenje u kome se izražava čuđenje zbog reakcije zvaničnog Skoplja povodom otvaranja KC „Vančo Mihajlov”:

„Ponovo smo svedoci govora mržnje protiv Bugarske, koja je naglašena od parlamentarnih partija i predstavnika javnog i akademskog života. Posebno je zabrinjavajuće što se Bugarska i bugarski narod neopravdano izjednačavaju s fašizmom.” Stejt department i EU podržavaju RSM u evrointegracionim procesima, ali ostaju uzdržani u komentarisanju ovog fašističkog ispada.

Ko je zapravo Vančo Mihajlov i zašto je ovaj bitoljski događaj u najmanju ruku skandalozan? O njemu govori profesor Todora Čepreganova, istoričara, ekspert za Drugi svetski rat.

„Svoju rukovodeću funkciju u bugarskom VMRO Mihajlov je započeo odmah nakon ubistva Todora Aleksandrova, lidera ove bugarske organizacije, i pored činjenice da postoji sumnja da je on jedan od učesnika dogovora o ubistvu Aleksandrova sa članovima bugarske vlade. Njegovo ubistvo je bilo prikazano kao delo komunista, što je Ivan Mihajlov u dogovoru sa bugarskim vladinim krugovima iskoristio za seriju likvidacija članova levice u pirinskom delu Makedonije i šire, u Bugarskoj. Likvidacije počinju u Gornjoj Džumaji (Blagoevgrad). Među prvima koji su ubijeni po naredbi Mihajlova jesu Dimo Hadžidimov i Arseni Jovkov, rukovodilac Ilindenske organizacije i urednik novina „Ilinden”. Ovim ubistvima je oslabio makedonski nacionalni pokret uoči Drugog svetskog rata. Godine 1924/25. likvidirane su vojvode Pančo Mihajlov, Evtim Cekov, Petar Čaulev u Milanu, Todor Panica u Beču i vojvoda Ivan Janev Brlo.

Oružane akcije Vanča Mihajlova bile su usmerene protiv državne, vojne i političke vlasti Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije, tj. srpske okupatorske vlasti i uprave Vardarske Makedonije. Cilj je, preko terorističkih akcija, držati otvoreno makedonsko pitanje na međunarodnoj sceni. Glavni zaštitnik mihajlovističkog VMRO-a do raspuštanja, 1934. godine, bila je zvanična bugarska vlast”, objašnjava Čepreganov.

Podsetimo, zvanično rukovodstvo Bugarske danas tvrdi da makedonski narod nema svoj identitet i jezik – da je, zapravo, to bugarski narod, te da je makedonski jezik dijalekat bugarskog jezika.

 „Za vreme svog delovanja Mihajlov se zalaže za ujedinjenu i nezavisnu Makedoniju – ali kao bugarsku teritoriju, bez Makedonaca, s većinskim bugarskim stanovništvom. U načinu borbe primenjuje terorizam, ’trojke’ i ’petorke’. Za vreme njegovog rukovodstva organizacija je uz dozvolu bugarske vlade uspostavila paralelnu poluzvaničnu vlast u Pirinskoj Makedoniji, pretvarajući je u svoju vojnu i finansijsku bazu s posebnim sistemom poreza.

Mihajlov održava bliske odnose s Vladom Bugarske, a imao je podršku i materijalnu pomoć i od Italije. Nakon zabrane VMRO-a 1934. godine emigrira u Tursku. Ovde boravi sve do 1938. godine, kada mu je otkazano gostoprimstvo od Kemala Ataturka, te odlazi u Poljsku. Svoju aktivnost u emigraciji usmerava ka fašističkim i nacističkim krugovima Italije, Nemačke, Mađarske i Hrvatske.”

U toku tridesetih godina dvadesetog veka Ivan Mihajlov sarađuje sa Ante Pavelićem, s fašističkom Italijom i nacističkom Nemačkom. Nakon nekoliko neuspelih pokušaja atentata na kralja Aleksandra Karađorđevića od strane ustaša, Ante Pavelić se obraća za pomoć Ivanu Mihajlovu.

„Ivan Mihajlov u svojim redovima ima Vladu Černozemskog, beskompromisnog atentatora, kog nudi Paveliću kao čoveka koji će bez pogovora izvršiti zadatak. Rezultat je poznat – 9. oktobra 1934. godine u Marselju je ubijen jugoslovenski kralj, zajedno s francuskim ministrom spoljnih poslova Lujom Bartuom.

S početkom Drugog svetskog rata, do kraja rata, gostuje i boravi u Zagrebu pod okriljem Ante Pavelića, lidera ustaške fašističke organizacije, i istovremeno je saradnik italijanskih i nemačkih vojnih službi. Nekoliko dana pre kapitulacije fašističke Bugarske, 6. septembra 1944. godine, Ivan Mihajlov nemačkim avionom dolazi u Sofiju, odakle je prebačen u Makedoniju, gde je trebalo da realizuje Hitlerovu ideju za formiranje nezavisne makedonske države. Na susretu sa istomišljenicima rečeno mu je da je došao kasno jer su jedinice Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda već završile posao, oslobodile su Makedoniju. Nakon toga, ponovo se vraća u Hrvatsku, uz nemačku podršku, gde ostaje do kraja rata. Posle kapitulacije Nemačke emigrira u Austriju, a zatim u Italiju (Rim), odakle je održavao vezu s Makedonskom patriotskom organizacijom. Za vreme boravka u Italiji deluje protiv makedonske države u okviru jugoslovenske federacije, ostavši dosledan svom stavu da ne postoje makedonska nacija, jezik i kultura. Umire u Italiji.”