Izabrana dela Brane Cvetkovića

Navršeno je osamdeset godina od smrti nekada veoma popularnog svestranog književnog, pozorišnog i likovnog stvaraoca Branislava Brane Cvetkovića (1875–1942), beskompromisnog satiričara i polemičara, protivnika krutog akademizma, a prekjuče su, u Biblioteci Instituta za književnost i umetnost, predstavljena „Izabrana dela Brane Cvetkovića”, priređivača i urednika dr Aleksandra Pejčića, višeg naučnog saradnika.

Nakon Drugog svetskog rata delo Brane Cvetkovića bilo je zaboravljeno, izuzev donekle njegovog stvaralaštva za decu, a tek od 1991. godine, kada je objavljen izbor njegove poezije za decu, u izdanju Srpske književne zadruge, a potom, i nakon zapažene izložbe u Muzeju pozorišne umetnosti Srbije 1992. godine, obnovljeno je interesovanje za ovog multimedijalnog umetnika, kako napominje dr Pejčić.

Aleksandar Pejčić se pre četiri godine upustio u istraživačku avanturu da pronađe, prikupi, iščita, kritički vrednuje i priredi izbor iz Cvetkovićevog raznovrsnog književnog i pozorišnog opusa. Sada je taj posao zaokružen objavljivanjem Prvog kola, odnosno četiri knjige, od predviđenih osam (I Pesme, raporti, II Pripovetke, III Komedije, drame, IV Epigrami, zagonetke, aforizmi, karikature.) Prvi put se u ovom kritički priređenom izboru, a u izdanju Instituta za književnost i umetnost, pojavljuje raznovrsno literarno delo jednog od najznačajnijih srpskih humorista. Kritičko izdanje izabranih dela, pored obimne kritičke aparature, donosi i opširan predgovor o životu i radu Brane Cvetkovića. Svaka knjiga ima i svoj predgovor „O izdanju”, kritičke napomene, redakcije i varijante rukopisa, književnoistorijsku studiju o izabranim delima, kao i napomene, pojašnjenja tekstovnih realija, zatim izbornu bibliografiju, rečnik manje poznatih reči, indeks imena i literaturu.

Iza Brane Cvetkovića ostalo je više hiljada tekstova: komedija, drama, pripovedaka, feljtona, anegdota iz rata, pesama, epigrama, zagonetki, šala, viceva, aforizama, karikatura. Najveći deo njegovog raznovrsnog književnog rada ostao je rasut u novinama, ređe časopisima i posebno u rukopisima, u kojima je najviše drama i, za potrebe programa pozorišta, satiričnih pesama, kako ih je on nazivao: raporta. Na priređivaču Aleksandru Pejčiću bilo je da pomno prelistava i iščitava periodične publikacije, beleži i izdvaja tekstove, a takođe i da pregleda, popiše njegovu rukopisnu zaostavštinu, i odatle izdvoji, kritički iščita i priredi tekstove.

Brana Cvetković bio je tvorac prvog srpskog humorističkog pozorišta, ubrzo preimenovano od „Orfeum” u „Branino pozorište”. Pisao je drame i komedije, glumio, režirao i izrađivao scenografiju, uz obavljanje pratećih administrativnih pozorišnih poslova. Kao prvi srpski školovani scenograf, honorarno je izrađivao scenografiju i za potrebe Narodnog pozorišta. Pisao je pripovetke, feljtone iz beogradskog života, satiričnu, ljubavnu, rodoljubivu, ratnu poeziju i poeziju za decu, zatim epigrame, aforizme, zagonetke u stihu, pozorišnu kritiku, prevodio drame, pesme, pripovetke, crtao karikature, ilustracije, komponovao muziku za potrebe scene i pevao. Svoj likovni dar potvrđivao je i kao autor karikatura za svoje listove, knjige i listove za decu, posebno na stranicama „Politike”. Od savremenika jedino mu je po popularnosti bio ravan njegov venčani kum Branislav Nušić. Bio je dobitnik više priznanja i odlikovanja, među kojima su: Beli orao, Takovski krst, Sveti Sava IV reda, Sveti Sava V reda, Krst Milosrđa, Danilov orden, Beli lav (čehoslovački orden), Albanska spomenica, ruski Crveni krst, ruska Ratna spomenica. Devedesetih godina 20. veka ustanovljena je „Ježeva” nagrada za satiru koja je nosila njegovo ime, a takođe, njegovo ime nosi i nagrada za stvaralaštvo za decu.

Preminuo je 20. novembra 1942. godine, na svoj rođendan (po novom kalendaru), u šezdeset sedmoj godini, dan uoči svoje krsne slave, nakon teže bolesti jetre u svojoj kući u Hilandarskoj br. 34.