Očevi u zatvoru nisu oslobođeni plaćanja alimentacije

U Srbiji živi više od pet stotina dece čije su majke bile žrtve ubistva, a u većini slučajeva očevi su zbog ubistva u zatvoru. Za osuđenog sud uvek donosi i odluku o potpunom lišenju roditeljskog prava, ali on nikada nije oslobođen obaveze izdržavanja dece, iako se nalazi u zatvoru, rečeno je na Kopaoničkoj školi prirodnog prava, u okviru sekcije „Porodično-pravna zaštita ličnosti”.

Budući da je ove godine iznet zvanični podatak da je u periodu od 2010. do 2021. godine čak 503 deteta ostalo iza 345 ubijenih žena – majki, pitali smo stručnjake kakva je pravna sudbina ove dece, budući da su najčešće očevi učinioci zločina. Deca su u situaciji da praktično nemaju roditelje, jer je majka ubijena, a otac na izdržavanju dugogodišnje kazne zatvora.

– Centar za socijalni rad odlučuje da li će se o detetu starati neko od srodnika ili će biti postavljen staratelj. U nekim slučajevima donosi se odluka o smeštaju deteta u hraniteljsku porodicu. Može biti pokrenut i postupak za usvojenje. Ako je za ubistvo majke osuđen otac deteta, on biva potpuno lišen roditeljskog prava, u postupku pred sudom – rekao je dr Uroš Novaković, profesor porodičnog prava na Pravnom fakultetu u Beogradu.

Sudija Svetlana Ilić iz Apelacionog suda u Kragujevcu govorila je o izmeni odluke o visini izdržavanja i istakla da roditelj koji je na izdržavanju kazne zatvora nije oslobođen plaćanja alimentacije, čak iako su prihodi koje može da ostvari radom u zatvorskoj ustanovi izuzetno mali.

Iz imovine osuđenog mogu se obezbediti sredstva za izdržavanje dece. Ukoliko postoji kuća ili stan, centri za socijalni rad mogu da sprovedu isplatu alimentacije iz ove imovine. Ako nema prihoda i imovine, osuđeni se može osloboditi od obaveze izdržavanja, ali ta obaveza može preći i na njegovog srodnika, rekli su pravnici na Kopaoničkoj školi.

Porodični zakon propisuje da se visina izdržavanja može smanjiti ili povećati ako se promene okolnosti na osnovu kojih je doneta prethodna odluka. Zbog toga su, kako je rekla sudija Ilić, u sudskoj praksi najčešći sporovi koji su vezani za izmenu visine izdržavanja. To su najbrojniji slučajevi, ne samo u porodičnoj materiji već i u opštoj parnici. Rezultat takvih parnica je promena presude zbog novih životnih okolnosti, bilo da se te okolnosti odnose na primaoca bilo na davaoca izdržavanja.

U slučajevima kada su roditelji već bili razvedeni, a deca su živela u domaćinstvu sa majkom, otac je bio davalac izdržavanja, pa u slučaju da bude osuđen na zatvorsku kaznu, on može podneti tužbu za smanjenje visine izdržavanja zbog promenjenih okolnosti. Ni tada, međutim, ne može biti oslobođen ove obaveze.

– Odlazak na izdržavanje kazne zatvora predstavlja osnov za izmenu visine izdržavanja, pa tako Vrhovni sud u jednoj presudi navodi da se obaveza izdržavanja deteta ne može zadržati na aktuelnoj visini ukoliko su na strani dužnika izdržavanja nastupile promenjene okolnosti – odlazak na izdržavanje kazne zatvora, usled kojih je sprečen da ostvaruje zaradu veću od naknade za rad u angažovanju u zatvoru, koja je manja od prosečnog prihoda koji se može ostvariti u redovnim uslovima – navela je sudija Svetlana Ilić.

Nedavanje izdržavanja je, inače, krivično delo. Prema članu 195. Krivičnog zakonika (KZ), „ko ne daje izdržavanje za lice koje je po zakonu dužan da izdržava, a ta dužnost je utvrđena izvršnom sudskom odlukom ili izvršnim poravnanjem pred sudom ili drugim nadležnim organom, u iznosu i na način kako je to odlukom, odnosno poravnanjem utvrđeno – kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do dve godine”.

Ako su usled ovog dela nastupile teške posledice za izdržavano lice, učinilac će se kazniti zatvorom od tri meseca do tri godine.

Međutim, neće se kazniti učinilac ovog dela ako iz opravdanih razloga nije davao izdržavanje. Ako izrekne uslovnu osudu, sud može odrediti obavezu izdržavanja učiniocu da izmiri dospele obaveze i da uredno daje izdržavanje, kaže KZ.

Ako roditelj koji je dužnik izdržavanja ne plaća alimentaciju ili prestane sa plaćanjem, podnosi se krivična prijava i u krivičnom postupku se utvrđuje odgovornost i donosi se presuda, zbog koje dužnik treba da plati sve zaostale rate kako bi izbegao kaznu.

Prilikom dosuđivanja iznosa visine izdržavanja, sud je dužan da procenjuje sve okolnosti konkretnog slučaja.

– U tom smislu vrlo je interesantna sudska praksa iz razloga što se u „Centralnoj Srbiji često dosuđuju manji iznosi pa nisu retki slučajevi da se visina izdržavanja dosuđuju u iznosu od 5.000 dinara. Porodični zakon ne propisuje maksimalni iznos, pa tako kada su roditelji imućniji to znači da bi iznos izdržavanja mogao biti i veći od minimalne sume – navodi sudija Svetlana Ilić.

Viši iznosi izdržavanja, dodala je, najčešće se dosuđuju na području grada Beograda, gde su prihodi dužnika izdržavanja na znatno višem nivou nego u „Centralnoj Srbiji”, a takođe opšte je poznata činjenica da su i troškovi života znatno viši na području grada Beograda.