Eksperimenti u jeziku

Profesor Nikola Cvetković, plodni esejista i književni istoričar, dugogodišnji univerzitetski nastavnik u Kragujevcu, Kosovskoj Mitrovici, Beogradu i Banjaluci, objavio je razuđenu i po mnogo čemu provokativnu studiju „Neoavangarda, signalizam i postmoderna stremljenja”. U osnovi njegovih teorijskih pogleda stoji uverenje da avangarda i neoavangarda u umetnosti proističu iz složenog i protivrečnog ujedinjavanja evropske kulturno-stvaralačke misli u Hegelu i potonjoj kritici hegelijanstva, te u filozofiji prakse koja predstavlja sintetizujući momenat moderne kulture. Iz kritičke dekompozicije hegelijanstva i zasnivanja filozofije prakse proističe, po Cvetkoviću, početak novog, modernog kulturno-umetničkog procesa; ujedinjuju se teorijsko-metodička misao, različite poetološke koncepcije i praktični književno-umetnički pokreti i stremljenja.

Izvršivši periodizaciju modernih strujanja i žanrovsko razvrstavanje domaće neoavangardne književne produkcije, Cvetković posebnu pažnju posvećuje signalizmu kao autentičnom srpskom umetničkom „izmu” sa snažnom međunarodnom recepcijom. Iako kod domaćih istraživača nema saglasnosti oko tačne godine rađanja ovog umetničkog pokreta, Cvetković se – naslanjajući se na manifeste koje je objavio osnivač Miroljub Todorović – priklanja stavu da je pokret nastao sredinom šezdesetih godina prošlog veka, a da je pristalice i tumače na širem jugoslovenskom i evropskom prostoru stekao početkom sedme decenije. Ovaj istraživač tvrdi da grupa okupljena oko još vitalnog Miroljuba Todorovića pokazuje i nadalje visok stepen gradilačke energije i otpor nastojanjima da se signalizam smesti u kulturnu i književnu istoriju. Cvetković posebno ističe neprekidnu sklonost signalističkih stvaralaca ka eksperimentima u jeziku, njihovo razumevanje za intermedijalnost i, čak, intermedijski prevrat.

Eksperimentalna istraživanja u umetnosti, piše Cvetković, omogućila su signalistima da uspostave relacije s najmodernijim strujanjima u svetu, kao i originalne prodore u pesničkim i drugim umetnostima u sasvim izmenjenim tehnološkim i komunikacijskim uslovima. Otvorenost za nove naučne i tehnološke spoznaje doprinela je da se dođe do dragocenih otkrića i inovacija, nepoznatih u milenijumskoj povesti pesničke reči. Zbog svoje univerzalnosti, signalizam tvori jednu vrstu objedinjujuće, kosmopolitske, transnacionalne osnove opštijeg ideala i koncepcije modernosti.

Cvetković izdvaja Beograd i Novi Sad kao geokulturne centre u kojima živi i stvara najveći broj signalističkih autora, a izvršio je i sistematizaciju generacijskih talasa u kojima je rasla i potvrđivala se signalistička produkcija. Iz prve generacije, pored rodonačelnika Todorovića, najdublji trag ostavili su Marina Abramović, Neša Paripović, Ljubiša Jocić, Zoran Popović i Vlada Stojiljković (svi iz Beograda), kao i Slobodan Vukanović iz Podgorice i Slavko Matković iz Subotice. U drugom i trećem talasu, u okrilju signalizma delovali su, i još deluju, brojni mlađi stvaraoci iz Niša, Vršca, Sarajeva, Valjeva, Sente i drugih manjih i većih gradova.

Autor ove studije prepoznaje dvadesetak vrsta signalističke pesničke produkcije, kako verbalne, tako i neverbalne. Kao posebnu inovaciju Cvetković navodi signalističko stvaralaštvo za decu i „veliku decu”. Reč je o pesmama koje se – u okviru podvrste vizuelne poezije – ispoljavaju ne samo sadržajem već i oblikom, u prostorno-vizuelnoj pojavnosti nepoznatoj tradicionalnom pesništvu za mlade. U tom kontekstu Cvetković detaljno analizira radikalizovani pesnički duh Moše Odalovića, najznamenitijeg dečjeg pesnika s Kosova i Metohije.

U posebnom poglavlju Nikola Cvetković izlaže genezu, tokove i poetički učinak klokotrizma, neoavangardnog multimedijalnog pokreta čije su osnivačko jezgro predstavljali pesnici Adam Puslojić, Aleksandar Sekulić i Joan Flora. Identitet klokotrističkih dela počivao je na nepostojanosti, „jedanputnosti” i neponovljivosti spontanih umetničkih gestova i jezika raznorodnih umetničkih oblasti. U okviru klokotrizma delovali su Srba Ignjatović, Miljurko Vukadinović, Moma Dimić, Ivan Rastegorac, Todor Stevanović, Radoslav Trkulja, Bratislav Milanović, Doru Bosiok, Kolja Mićević, Goran Babić, Dragan Mlađenović, i drugi. Relativno kratka istorija klokotrizma odvijala se od 1978. do kraja 1983. Po Cvetkovićevim rečima, klokotristi su najdalje otišli u ritualizaciji našeg umetničkog, posebno književnog života, ali nisu postigli veći uspeh u težnji da zadovolje narasle potrebe svojih sudeonika i recipijenata, još manje da ih stvaraju i u neposrednoj kreativnoj praksi razvijaju. Klokotristi su donekle demistifikovali tradicionalnu predstavu stvaralačkog procesa, ali nisu doneli očekivane promene na recepcijskom nivou.

Knjigu Nikole Cvetkovića, koja pojedinim stavovima može i treba da izazove kreativne replike, objavio je Leskovački kulturni centar, u saradnji s Fondacijom Cvetković iz Leskovca.