Drugaričenje ili kumačenje – deo ciklusa radosnih vaskršnjih običaja

Tradicija našeg naroda čuva se lepim običajima. To potvrđuju i dani svetkovanja koji počinju od Vaskrsa, zatim tokom  cele Svetle nedelje i danas, obeležavanjem Malog Vaskrsa.

Sutra, na Pobusani ponedeljak, izlazi se na groblje, iznose se jaja, posebno ofarbana za tu priliku. Po jedno jaje ostavlja se na grobu, a druga se dele, mahom siromašnima. Grobovi se busaju, to jeste, čiste se i uređuju, pale se sveće, sveštenici služe pomene i parastose za pokoj preminulih duša, jer one, kako se veruje osećaju na ovaj praznik radost vaskrsenja Isusa Hrista. Pubusani ponedeljak nije dan tuge zbog odlaska srodnika, nego dan radovanja, jer se upokojenima prenosi radosna vest o vaskrsenju, pa se na grobljima njima takođe upućuje pozdrav „Hristos vaskrse!”.

Negde se ovaj ponedeljak, zove i Vodeni ponedeljak, jer tada momci simolično polivaju vodom devojke.

Iz Centra za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije (Centar NKN Srbije), koji deluje pri Etnografskom muzeju u Beogradu, podsećaju da se na Pobusani ponedeljak (negde na Mali Vaskrs, ali ređe) neguje drugaričenje ili kumačenje, što je običaj ritualnog sklapanja kumstva, pobratimstva i posestrimstva, među decom i mladima istog pola i uzrasta. Zato se ovaj dan naziva još i Drugarični, Kumačni ili Kumačin ponedeljak.

–Običaj je deo tradicije stanovništva požarevačkog Podunavlja, severnog Stiga i južnog Banata. Ritual se odvija na sledeći način: neko od roditelja drži venac dok se deca tri puta ljube kroz njega. Nakon svakog poljupca, deca se okreću tri puta oko sebe, a zatim kroz vence razmene poklone, koji se obavezno sastoje od jaja farbanih za ovu priliku, kao i slatkiša, igračaka i drugih darova. Na kraju, venac se u zavisnosti od mesta održavanja rituala, baca u vodu ili se pokida i baca u potok, a može i da se okači o rodno drvo ili se baca na krov.

– Drugaričenje se obično obavlja popodne i u njemu učestvuju deca i njihovi roditelji. Odvija se na obali reke, potoka, kraj izvora ili u centru sela. Učesnici nose vence, obično napravljene od grančica vrbe i cveća, koje pletu kod kuće ili na licu mesta – navodi se u saopštenju Centra za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije, i u kome se saznaje da se drugariče deca istog pola i uzrasta. Roditelji počinju da ih drugariče još dok su sasvim mala, a za druga ili drugaricu biraju decu istog uzrasta i sa čijim su roditeljima i sami u dobrim odnosima. Na taj način dolazi do promene međusobnih društvenih odnosa učesnika i uspostavljanja čvrstih veza u okviru zajednice. Deca starijeg uzrasta mogu i sama da izaberu druga ili drugaricu i mogu da imaju i po nekoliko „pobra ili druga”. Drugaričenje se obnavlja svake godine, obično do puberteta.

Element  „živog nasleđa” Drugaričenje  ili Kumačenje, upisan je 2022.godine pod brojem 57 u Nacionalni registar, nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije, na predlog Narodnog muzeja Požarevac. Lokaliteti na kojima se pomenuti običaj izvodi, kako se navodi u Centru za nematerijalno kulturno nasleđe su: Batovac, Dubravica, Brežane, Živica, Kličevac, Drmno, Bradarac, Klenovnik, Ćirikovac, Zatonje, Kisiljevo, Popovac, Bare, Kasidol, Požeženo, Usje, Kusiće, Sirakovo, Majilovac, Kurjače, Ostrvo i Petka.

Društvene prakse, običaji i svečani događaji, kao jedan od pet domena koje prepoznaje Uneskova Konvencija o očuvanju nematerijalnih kulturnog nasleđa odnose se na znanja i prakse koje se izvode javno ili privatno, svedoče o kontinuitetu i značajni su za obeležavanje važnih trenutaka u životu zajednice ili pojedinaca. Najčešće se vezuju za određeno vreme i prostor, a njihovo praktikovanje doprinosi osnaživanju osećaja pripadnosti grupi i jačanju identiteta zajednice.

Iz ovog domena u Nacionalni registar nematerijalnih kulturnog nasleđa do sada je upisano18 elemenata, koje su zajednice iz različitih delova Srbije prepoznale kao deo „živog nasleđa” i na čijem očuvanju aktivno deluju u saradnji sa stručnjacima i relevantnim institucijama.

Među njima su i oni koji pripadaju uskršnjem ciklusu običaja to su: Lazarice u Sirinićkoj župi, Izlivanje i paljenje ratarskih sveća (okolina Loznice), Čuvanje Hristovog groba (beogradsko naselje Batajnica), Bela vila ( Velika Hoča) i Drugaričenje / Kumačenje ( požarevačko Podunavlje, severnog Stiga i južnog Banata ).

S obzirom na to, da su tri običaja, od navedenih, bila vezana za dane pre Vaskrsa, a Drugaričenje i Bela vila posle ovog velikog praznika, osvrnućemo se na karakteristike običaja „Bela vila” iz Velike Hoče, koji je obeležen prošlog utorka, trećeg dana Vaskrsa. To je kako kažu iz Centra za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije, sastavni deo složenog kompleksa kolektivnih običajno-obrednih radnji koje se u sklopu praznovanja Vaskrsa izvode u ovom naselju.

Sastoji se iz dva dela: igre koja simbolizuje lov divljih konja i igre „zidanja grada”. Prvi deo običaja prikazuje desetak „lovaca“ koji mladim, olistalim granama, dužine oko tri metra, nastoje da „ulove”  dvadesetak „divljih konja” i da ih dovedu do „pijace”, to jeste, mesta gde će ih „kupcima” navodno prodati. U drugom delu običaja mladići prave formacija kružnog oblika, sastavljenu iz dva reda učesnika – donjeg i gornjeg, „gradeći grad”. Pošto je „grad izgrađen”, učesnici navedene formacije pevaju pesmu „Bela vila grad gradila” – objašnjeno je u dokumentu Centra za NKN Srbije. Element „živog nasleđa” Bela vila, upisan je 2027.godine pod brojem 36 u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije, na predlog Instituta za srpsku kulturu Priština – Leposavić.

Centar za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije, otvoren je u Etnografskom muzeju 20. juna 2012. godine, s ciljem podizanja svesti o značaju nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Podsećamo, molitvama i saborovanjem, nastavlja se praznični ciklus, pa se vernici i u naredom periodu, međusobno pozdravljaju rečima: „Hristos vaskrse!”, „Vaistinu vaskrse!” do Vaznesenja Gospodnjeg - Spasovdana, koji uvek „pada” četvrtkom, četrdeset dana posle Vaskrsa. Zatim se deset dana kasnije, obeležava i Silazak Svetog Duha na apostole. Ovaj praznik poznat je i kao Pedesetnica, jer dolazi pedeset dana posle Vaskrsa.