Kalemegdanski rt

Jedinstvena prirodna retkost geološkog karaktera na tlu Srbije – profil morskog spruda iz najstarijeg stadijuma u istoriji nekadašnjeg Panonskog mora, južno od ušća Save u Dunav, između Gornjeg i Donjeg grada Beogradske tvrđave na Kalemegdanu, od ove godine je Spomenik prirode „Kalemegdanski rt”.

Prvo rešenje o zaštiti datira iz 1968. godine. Tadašnji naziv prirodnog dobra: „Morski neogeni sprud-profil ispod spomenika Pobedniku na Kalemegdanu” i „Geološko-geografski slojevi na lokalitetu na Kalemegdanu, kod spomenika Pobednik” promenjen je u „Kalemegdanski rt”. Istini za volju, ovo prirodno dobro prvi put, ali posredno, zaštićeno je još 1946. godine u okviru zaštite Beogradske tvrđave kao kulturnog dobra.

Odluku o proglašenju Spomenika prirode „Kalemegdanski rt” u Beogradu Vlada je donela u februaru na osnovu izvornosti, reprezentativnosti, raznolikosti, celovitosti, pejzažne atraktivnosti i očuvanosti predstavljene u Studiji Zavoda za zaštitu prirode Srbije koja je predata još 2017. godine.

U odluci se objašnjava da se prostor od 14 hektara i sedam ari stavlja pod režim zaštite drugog i trećeg stepena, u cilju „očuvanja sedimenata miocenske starosti, odnosno njegovog dela badenskog kata koji predstavlja prirodnu retkost, jedinstven ostatak mediteranskog stadijuma – jedinstvenog u istoriji panonskog mora”.

Drugi stepen zaštite utvrđen je za tri hektara i 42 ara, što obuhvata padinu između Donjeg i Gornjeg grada i pripadajuće objekte spomenika kulture, kao što su Vidin kapija, Jakšićeva kula, Istočna kapija, Mala barutana u Donjem gradu, ostaci severoistočnog bedema Donjeg grada, kao i Amam, sagrađen u 18 veku, u kome se danas nalazi Planetarijum astronomskog društva „Ruđer Bošković”.

Zatim, ostaci Mitropolijskog dvora otkriveni prilikom traganja za pravoslavnim hramom koji je bio posvećen Uspenju Bogorodice kada je pronađen deo mermernog nadvratnika mitropolijske crkve sa ktitorskim natpisom despota Stefana Lazarevića. Sem natpisa nije pronađen nikakav drugi ostatak crkve koja je uništena početkom treće decenije 18. veka. Prostrana srednjovekovna građevina – palata, u blizini crkve, iz despotovog vremena, uništena je u požaru prilikom turskog zaposedanja grada 1521. godine.

Uklopljena u severoistočni bedem Donjeg grada je Kapija Karla VI, usamljeni spomen na barokni Beograd izgrađen za vreme kratkotrajne austrijske vladavine 1736. godine u čast cara Karla VI, „slavnog osvajača Beograda”.

Ukopan u steni zapadnog podgrađa je Veliki barutni magacin nastao u vreme velike austrijske rekonstrukcije Beogradske tvrđave. Gradnja je trajala od 1718. do 1720. godine, sa ciljem da se što pre napravi bezbedno sklonište za barut, mesto zaštićeno od neprijateljske artiljerije. Oko ove građevine, sredinom 18. veka izgrađen je izuzetno jak zaštitni bedem.

Na zaštićenom prostoru zabranjeno je uništavanje postojećih prirodnih izdanaka, odnosno fosilnih materijala, vegetacije, zasecanja padine kao i odvijanje manifestacija kojima bi se izdanci sedimenata mogli ugroziti.

Na ostalom delu teritorije Spomenika prirode, na kome je ustanovljen treći režim zaštite, nije dozvoljena izgradnja objekata turističkog smeštaja i ugostiteljstva, energetskih objekata, kao ni sadnja koja bi visinom mogla umanjiti vidnu površinu i modeliranje terena.

Da ne bude zabune, taj deo ne obuhvata područje na kom je bila planirana izgradnja gondole. Ostaje nada da će proglašenje Kalemegdanskog rta predstavljati dodatni motiv da Beogradska tvrđava ostane sačuvana.

Spomenik prirode „Kalemegdanski rt” poveren je na upravljanje Javnom preduzeću „Beogradska tvrđava”.