O jeziku i politikantstvu

Povodom razumnog i ispravnog zahteva zaštitnika građana Zorana Pašalića da se povuče iz upotrebe udžbenik srpskog jezika po kojem se hrvatski, bošnjački/bosanski i crnogorski jezik navode kao varijante srpskog jezika, članovi Odbora za standardizaciju srpskog jezika, Miloš Kovačević i Sreto Tanasić, su optužili ombudsmana da uvodi „politikantstvo u raspravu o jezičkim temama”, da ide „đonom na nauku”, pa čak i da je, ni manje ni više, nego „poput Staljina”.

Josif Visarionovič se verovatno okreće u grobu. Ne može da veruje koliko mu se srozala reputacija.

Mali je broj ozbiljnih lingvista koji smatraju da standardni srpski, hrvatski, bošnjački i crnogorski nisu, u osnovi, jedan jezik, iako se oni danas standardizuju kao zasebni jezici, pod različitim imenima i u različitim sociolingvističkim sredinama. Kada, međutim, odboraši kažu da su svi ti jezici na lingvističkom planu isključivo varijante „Vukovog i vukovskog srpskog jezika”, to nije samo netačno, to je ordinarna glupost. Nit je Vuk Karadžić izmislio srpski jezik, nit ga je on, kao svoje vlasništvo, mogao podariti drugim narodima na izvol'te. Vuk je samo uočio da se štokavskim narečjem govorilo širom Balkana i da je ono zato bilo logična osnova za projekat stvaranja zajedničkog književnog jezika pre dva veka.

Taj policentrični jezik nema jedinstveni a popularno prihvaćeni naziv. U vreme Jugoslavije zvao se srpskohrvatski ili hrvatskosrpski. A danas postoje srpski, hrvatski, bošnjački/bosanski i crnogorski. Nijedan nema niti može imati primat nad drugim. I tu je kraj priče.

Upravo su članovi Odbora za standardizaciju srpskog jezika ti koji se već jako dugo bave politikantstvom umesto naukom. Da im je nauka na prvom mestu, shvatili bi da to što oni zovu srbistikom nije nekakva autohtona mađija, ponikla u Srbiji međ šljivama, koja može da preživi bez kontakta sa svetom. Pa bi možda počeli da uče strane jezike i da čitaju stranu literaturu.

Da se malo više i ozbiljnije bave svojim poslom, pročistili bi važeći „Pravopis” od svih nelogičnosti i nedoslednosti koje se u njemu nalaze. I ne bi nam svima propisivali da se ortografski travestiramo u starije beogradske gospođe i da po kafićima naručujemo „kapučino”.

Da su svesni onoga čega je još Vuk bio svestan – da se standard gradi na osnovu stvarnog jezičkog stanja a ne na osnovu pravila starih sto pedeset godina — revidirali bi odavno prevaziđenu akcentsku normu pa spikeri i spikerke na RTS-u ne bi više morali da se izlažu javnom podsmehu kada izveštavaju o teRItorijama, konTInentima i laboRAtorijama.

Najzad, da im je nauka zaista draža od politikantstva, ne bi se tako grčevito borili protiv zakonskih propisa o rodno osetljivom jeziku. I ne bi se blamirali amaterskim objašnjenjima da se žena koja trenira nekakav sportski tim ne može zvati trenerka, pošto je trenerka vrsta sportske odeće – kao da na planeti srbistici ne postoji fenomen polisemije, odnosno višeznačja. I kao da zub ne može biti i u vilici i na testeri.

Pojedine članove Odbora za standardizaciju srpskog jezika je odavno nagrizao zub vremena. Oni nisu dostojni ni Vuka ni vukovske tradicije, a još manje važne uloge koju bi mogli da igraju u našem društvu. Kada bi se manje bavili spoljnim i unutrašnjim neprijateljima i beskorisnim naklapanjima o identitetskim temama i jezičkom inženjeringu, a više savremenim naučnim metodama, alatima i resursima, možda mladi ljudi ne bi bežali od studija srpskog jezika kao đavo od krsta.

Direktor Digitalne istraživačke infrastrukture za umetnost i humanistiku