Traženje oslonca

Pravi spoljnopolitički potres za Srbiju nastupio je sa Februarskom revolucijom u Rusiji, marta 1917. godine po novom kalendaru. Car Nikolaj Drugi bio je primoran da abdicira, a vlast u zemlji preuzela je Privremena vlada. Promena koja je nastupila kod najbližeg saveznika, države koja je ušla u Prvi svetski rat da zaštiti Srbiju i de fakto pokrovitelja u međunarodnim odnosima, uznemirila je duhove na Krfu i u Solunu. Ruski vojni izaslanik general Viktor Artamonov primetio je kako „svi Srbi tuguju za Gospodara imperatora, zaštitnika srpskog naroda” i boje se za svoju budućnost. Sastav nove vlasti u Rusiji nije davao osnova za optimizam, budući da je Srbija sa ljudima na njenom vrhu imala vrlo malo veza. Ako se to izuzme, bez obzira na dobru volju, usled unutrašnjih teškoća uloga Petrograda u međunarodnim odnosima polako je gubila na značaju. Inicijative Srbije za jačanje Solunskog fronta i za izmene savezničkih ugovora sa Rumunijom i Italijom, potpomognute od strane Rusije, nisu dale uspeha.

Moralo se pribegavati alternativi. Vlada na Krfu je više pažnje posvetila kontaktima sa Francuskom i Velikom Britanijom. U potrazi za drugačijim spoljnopolitičkim osloncima tokom 1917. uspostavljeni su diplomatski odnosi sa skandinavskim zemljama. Tamo su, zajedno sa Sjedinjenim Američkim Državama, prvi put poslati poslanici (današnjim jezikom – ambasadori). Srpska strana je energično insistirala na zadržavanju dve ruske brigade na Solunskom frontu, ali i uporedo tražila mogućnosti da dovede japanske ili američke vojnike.

Još veći udar za Srbiju i Antantu nastupio je sa Oktobarskom revolucijom (koja se po novom kalendaru desila u novembru) i dolaskom boljševika na vlast u Rusiji. Crveni su pozvali zaraćene strane na sklapanje mira, bez aneksija i kontribucija, te pristupili pregovorima sa neprijateljem, čime su ušli u spor sa bivšim saveznicima. Bez obzira na to, Pašić nije želeo da prekida vezivne niti sa Rusijom. Srpska diplomatija je preko boljševika uspela da sazna tekstove tajnih ugovora Antante sa Rumunijom i Italijom, a probala je i da iskoristi program samoopredeljenja naroda za svoje nacionalne interese.

Značajna kriza za Srbiju u 1917. desila se i u unutrašnjoj politici. Regent Aleksandar i Pašićeva vlada iskoristili su incident sa pucnjima u blizini prestolonaslednikovog automobila za obračun sa tajnom oficirskom organizacijom Crnom rukom. Proces koji se može posmatrati i kao srpsko suđenje za Vidovdanski atentat završio se u junu pogubljenjem vođe organizacije Dragutina Dimitrijevića Apisa i dvojice njegovih bliskih saradnika; zatvorskim kaznama i uklanjanjem članova tajne organizacije iz službe. Protesti saveznika uticali su na regenta Aleksandra da pomilovanjima umanji broj smrtnih kazni i vremenske periode zatočenja. Izvršena pogubljenja izazvala su krizu koalicione vlade. Iz nje su istupili članovi Samostalne stranke, nakon čega je Pašić formirao homogen radikalski kabinet.

Tu godinu je obeležio i Toplički ustanak. Kap koja je prelila čašu bilo je naređenje da se u bugarskoj Moravskoj okupacionoj zoni početkom 1917. izvrši mobilizacija stanovništva. Pobuna je počela u februaru, kod Puste Reke u topličkom kraju. Ustanak pod vođstvom Koste Vojinovića i Koste Milovanovića Pećanca brzo se proširio do nadomak Kruševca, Đunisa, Sokobanje, Svrljiga, Južne Morave, obronaka Kukavice i sliva Veternice na jugoistoku. Združene okupacione snage morale su da do kraja marta angažuju približno 30.000 vojnika za gušenje pokreta. U tom surovom obračunu spaljivana su čitava sela i ubijeno je oko 20.000 ljudi. Toplički ustanak predstavljao je jedini masovan oružani vid otpora u okupiranim krajevima Evrope tokom Prvog svetskog rata.